جغرافياي سواحل 18

آلودگي سواحل: گفتيم سواحل به جهت امكانات و تسهيلاتي كه فراهم مي كند ، جاذب جمعيت است . حضور جمعيت انساني و نزديك شدن به آستانه تحمل محيط جغرافيايي علائمي را به ظهور مي رساند كه شاخص ترين آنها آلودگي است.بخشي از اين آلودگي ها براي مدتي پنهان مي مانند و برخي از همان ابتداي پيدايش ، قابل رويت هستند.يكي از آلودگي هاي پنهان ، آلودگي آبهاي زير زميني مناطق ساحلي است. در طول سواحل ، آب دريا توسط يك ناحيه حد واسط كه به ناحيه آب لب شور ( ) موسوم است. از آبهاي زير زميني جدا مي شود. هر نوع پمپاژ از لايه يا طبقه آبده در نزديك ساحل سبب كاهش جريان آبهاي زير زميني به طرف دريا مي شود. اين كاهش جريان آب شيرين ممكن است موجب جريان يلفتن آب دريا به طرف خشكي شود.و گاهي موجب شوري آب بيشتر مناطق آب شيرين در خشكي مي گردد . چنين نفوذي سبب آلودگي آب شيرين مي شود. هنگامي كه اين نفوذ صورت گيرد ، برگشت آن بسيار مشكل است.[1] برخي از آلايندهاي آب و خاك در سواحل نيز مانند عناصر غير فلزي صنعتي ، كلر تصفيه كننده آب شرب ، اسيد هاي حاصل از فعاليت هاي صنعتي ، نشت نفت ، مواد سمي كارخانه ها ، مواد آلي ، فضولات خانگي و زباله ها نيز هر كدام به نوبه خود سبب تشديد آلودگي ها ي مورد بحث مي شوند.برخي از آلودگي ها نيز در يك دوره زماني معيني ممكن است عوارض خود را بروز نمايند. از جمله اين الودگي ها ، عوامل بيماري زاي خاص مناطق ساحلي هستند. بزرگتزين نگراني ، مساله ميكروارگانيسم هايي است كه منشا ء آنها پسماند هاي خانگي است كه به آ بهاي دريايي ريخته مي شوند.جهانگردان ، نواحي ساحلي را به چشم منبعي براي استراحت و تفريح و نيز غذاي دريايي مي نگرند و بديهي است كه اگر قرار باشد سلامتشان به خطر افتد ، از اين مناطق رويگردان مي شوند. - زمين شناسي زيست محيطي _ ص 262[1]

جغرافياي سواحل 17

عوامل موثر مورفوژنز آنتروپيك : 1- رژيم آب و هوايي 2- شيب زمين و نقش توپوگرافي 3- جنس سنگ مادر و نوع سازند هاي سطحي 4- نحوهء استفاده از زمين و سيستم هاي زراعي 5- فشار دموگرافيك 6- اقتصاد تجاري 7- بكار گيري تجهيزات مدرن در ارتباط با اقتصاد صنعتي ( همه عوامل فوق در هريك از نواحي قابل بررسي هستند.)[1] فعاليتهاي انسان در سواحل: از دو هزار سا ل پيش با روي هم انباشتن خاك براي جلوگيري از طغيان آب دريا در درياي شمال ، فعاليت و دخالت انسان در سواحل آغاز گرديده است و در حدود 1000 سال است كه از طريق احداث سد به طور مصنوعي از بالا آمدن رسوبات مربوط به مد آب دريا در سطوح بزرگي جلو گيري شده است. تنها در دو قرن 19 و 20 در آلمان حدود 8000 كيلومتر مربع زمين جديد احيا شده است. اخيرا در هلند سطوحي بيشتر از اين مقدرا مورد بهر ه برداري قرار گرفته است. تاسيسات و ساختمان سدهايي كه جزاير را به خشكي متصل كرده اند جابجايي آزادآب ، رسوبات و موجودات زنده در بخش جزر ومدي جلوگيري مي كنند. احداث گابيو نها ، گرابنها ، ايجاد اپي ها ، صخره اي كردن سواحل جزايري كه در معرض امواج مخرب دريا قرار دارند با استفاده از سنگ ، چوب و گاهي فلز در زمره دخالت هاي مصنوعي انسان در سواحل شمرده مي شوند. فشار اقشار مرفه مردم در كشور هاي صنعتي در ايام تعطيلات سبب احداث تاسيات زير بنايي مانند هتلها ، بنادر ، فرودگاهها، خيابانها، تاسيسات ورزشي در مناطق ساحلي سبب مي شود فاضلاب تصفيه نشده به طور مستقيم به پلاژ هاي شنا وارد شوند. براي مدت زمان طولاني برخورد ها و كشمكشها به مردم همجوار در حاشيه درياها محدود مي شد زيرا حق فلمرو يا تملك در محدوده 3 مايلي ( 5 كيلومتري) از خط ساحلي خاتمه مي يافت و دريا ها ي آزاد بعد از آن آغاز مي شد ولي امروزه اين اصل حقوقي بسيار قديمي كنار گذاشته شده است و بر اساس راي سومين كنفرانس حقوق دريايي سازمان ملل متحد براي تمام كشور هاي ساحلي ، اجازه تملك يك منطقه 200 مليل دريايي را به عنوان " منطقه صرفا اقتصادي " تصويب كرده است.[2] از سوي ديگر احداث بناها و خانه هاي مسك.ني بر لبه پرتگاه ، فشار برشي بر مواد تشكيل دهنده پرتگاه را افزايش خواهد داد. اما مهمتر آن كه ، عمل كانال سازي و هدايت سيلاب و آب باران از بامها و معابر به داخل چاهكهاي زهكشي ، مخاطرات زمين لغزه در مواد رويي را در حد قابل توجهي افزايش خواهد داد.[3] درك كامل از ماهيت و موقعيت درياها و سواحل به عنوان فضاي طبيعي و اقتصادي فقط از طريق بررسي فضاهاي دريايي و دستيابي به يك نگرش درباره آنها ميسر مي شود. نگرشي كه علاوه بر جنبه هاي علوم طبيعي و فرايند ها، واقعيات جغرافياي فرهنگي و اقتصادي را نيز شامل بشود و روابط متقابل بينآنها را روشن سازد. در هيچ زماني در طول تاريخ بشر ، فعاليتهاي تاثير گذار در فضا اين قدر متراكم و دراز مدت در فضاي زندگي دريايي به طور گسترده و وسيع موثر نبوده است.با توسعه سريع استخراج نفت و گاز طبيعي و نيز استخراج معادن از خشكي به دريا گسترش پيدا كرد. در اين اثنا توده وسيعي از مردم نيز به اهميت درياها براي تغذيه جمعيت رو به رشد پي برده اند. چندي است كه نزاع هاي چند جانبه اي بر سر منابع دريايي در مكانهاي صيد و در سر ميز هاي مذاكرات بين المللي شروع شده است.آبهاي ساحلي و درياها بيشتر نقش تامين كننده مواد خام معدني و غذايي را دارند و به عنوان فضاي حمل و نقل بيشتر مورد استفاده قرار مي گيرندتا به عنوان منبع انرژي ، مخزن تامين كننده آب ، مكاني براي گذران اوقات فراغت ، محل دفن زباله هاي اتمي و نيز به عنوان يك فضاي متعادل اكولوژيك.[4]اما به نظر مي رسد در مجموع آنچه تحت عنوان فعاليت هاي انسان در ساحل مطرح شده است، مي توان اين گونه فعاليت ها را به دو دسته فعاليت هاي سنتي و فعا ليت هاي صنعتي طبقه بندي نمود و مزايا و معايب هر يك از اين فعاليت ها را به صورت ليستس از فعاليت هاي زيستي ساكنين سواحل فراهم نمود . در اينجا فقط يك مورد از مضرات فعاليتهاي انساني با عنوان " آلودگي سواحل " مورد بررسي قرار مي گيرد. - كاربرد ژئومورفولوژي در آمايش سرزمين....ص 63[1] -جغرافياي طبيعي درياها....-ص 216 [2] - كاربرد ژئومورفولوژي در برنامه ريزي محيطي....ص 218[3] - جغرافياي درياها..... ص 209[4]

جغرافياي سواحل 16

روابط متقابل انسان و ساحل: اين موضوع از جمله مواردي است كه نقش جغرافيدانان را در هر چه كامل تر بررسي كردن محيط هاي ساحلي به اثبات مي رساند.از اين رو است كه تحقيق در زمينه اثر هاي جامعه انساني بر منطقه ساحلي ، بايد در حيطه جغرافيدانها قرار گيرد. دريافتيم كه مسائل مربوط به خشكي هاي مرزي اقيانوسها را اين پژوهشگران بسيار خوب حل وفصل مي كنند . البته توجه اينگروه به منابع آب و چگونگي اثر پذيري اين منابع از عملياتي كه در خشكي انجام مي شود ، بسيار اندك است.در حال حاضر 50 در صد جمعيت جهان صنعتي در فاصله يك كيلو متري ساحل زندگي مي كنند. در دهه هاي آينده اين جمعيت حدود 5/1 در صد رد سال رشد خواهد داشت . منطقه ساحلي به عنوان زيستگاه بسيار پر جاذبه است . طول كل خطوط ساحلي حدود 44000 كيلومتر است. براي درك بهتر از ميزان تاثير انسان در چشم انداز هاي ساحلي ع كافي است بدانيم بين تراكم در مناطق ساحلي و غير ساحلي در ايالات متحده تفاوت بارزي وجود دارد. در حال حاضر در مجموع به طور متوسط 61 نفر يك مايل مربع فضا را اشغال مي كنند . در ايلتهاي ساحلي 100 نفر و در بخشهاي ساحلي 248 نفر در يك مايل مربع زندگي مي كنند.[1] هم چنين بايد بدانيم كه انسانها در ايجاد سيستم ويژه اي از فرسايش ( مورفوژنز آنتروپيك) نقش قابل ملاحظه اي دارند. ايت سيستم فرسايش به علت جايگزيني گياهان كشت شده به جاي گياهان طبيعي و يا به دليل روشهاي غير اصولي در استفاده از زمين حاصل مي شود. مي توان گفت كه ويژگي هاي شكل بندي اغلب واحد هاي ژئومورفولوژي با سيستم مورفوژنز آنتروپيك يا انساني ارتباط بسيار نزديك دارد. از عهد نئو لتيك يا عصر حجر جديد كه از 5000 الي 2500 سال فبل از ميلاد ادامه دارد و با پيدايش كشاورزي اوليه مشخص شده است انسان به طور جدي در زمره عوامل مورفوژنيك در آمده است. - فضاي منطقه ساحلي . ص 25 تا 31[1]

جغرافياي سواحل 15

در پي تغيير شكل هاي حوضه هاي اقيانوسي، تغيير شكل هاي تدريجي و نوسان آرامي در پوسته زمين ايجاد مي شود.پديده اي فرسايش اعمال خود را متناسب با اين نوع تغييرات تنظيم مي كند. اين نظريه به دياستروفيسم معروف است.سطح آبهاي درياچه اي و حوضه هاي داخلي در كوتاه مدت بيشتر از سطح آبهاي درياهاي آزاد در معرض نوسانات شديد قرار مي گيرد. تغييرات دوره اي كوتاه مدت آب و هوايي ، به هم خوردن رابطه بارندگي و تبخير و دگرگوني بيلان هيدروليك حوضه هاي اطراف ، بلافاصله در بالا و پايين رفتن سطح آبهاي درياچه ها و حوضه هاي داخلي منعكس مي شود. تغييرات سطح آبها ، همراه با تغييراتي كه در آهنگ و حالت فرسايش صورت مي گيرد، موجب مي شودكه بر حسب موارد عمل حفر يا به جا گذاري مواد با شدت خاصي انجام گيرد.علاوه بر آن به دنبال اين تغييرات جا به جايي هايي در سواحل صورت مي گيرد كه در تشكيل ساختار هاي مرجان كه يكي از مظاهر اثرات هيروسفر در ژئو مورفولوژي است ، دخالت دارند.تشكيلات مرجاني موضوعات عمده اي را در ژئومورفولوژي مطرح مي شازد. عمده تريت مسائلي كه در اين رابطه عنوان مي شود به كيفيت پيدايش و تحول آنها مربوط است. گرچه رخساره آهكي آنها موجب مي گردد كه ويژگي هاي مورفولوژي سنگهاي آهكي در تشكيلات مرجاني ظاهر شود ولي در سواحل نقش عوامل دخالت كننده در خورده شدگي و انحلال آنها متفاوت است. نَن ( ) وجود برخي از موجودات زنده را مانند كافوفيسه هاي ميكروسكوپي در ارتباط با شرايط دريايي موجب ايجاد خورندگي در سنگهاي مرجاني مي داند و در شبانه روز ، قدرت انحلال آب دريا را در ارتباط با تغييرات درجه اشباع آب از آنها در حل شدن تشكيلات مرجاني موثر مي شمارد.[1] به اين ترتيب مي بينيم كه مادامي كه صفحات تكتونيكي در حركت اند ، حاشيه اين صفحات نيز تغيير مي كند.اين مساله موجب تغيير در خطوط ساحلي و شكل هندسي آنها مي شود.چنين تغييراتي ممكن است در طول زمان بسيار كوتاه تا چندين متر نيز برسدو سپس عملكرد فرايند هاي فرسايش ير روي ساحل اثر مي كنند. يكي از مشخص ترين ويژيگي هاي محلي در جايي كه ساحل در حال بالا آمدن يا سطح آب دريادر حال پايين رفتن است. ، پديدار شدن سكوهايي است كه توسط امواج بريده تشكيل شده اند با گذشت زمان عملكرد امواج سبب فرسايش كامل و نيز مسطح شدن ساحل تا حد سطح دريا مي شود.چنانچه در اثر فرايند هاي زمين ساختي خطوط ساحلي بالا بيايند ع مجددا فرايند هاي فرسايش ، موجب كاهش ارتفاعات ساحلي مي شوند و اگر فرايندهاي زمين ساختي به صورت برهه اي عمل كنند ،در نتيجه فرسايش پلكاني ساحل ايجاد مي شود.[2]و پيامد اين تغييرات حتي به انهدام اشكال مرجاني نزديك به ساحل نيز مي گردد.تغييرات ثانويه در چشم انداز سواحل را عمدتا به دليل حضور انسان در محيط ساحلي صورت مي گيرد، بهتر است با عنوان روابط متقابل انسان در ساحل مورد بررسي قرار دهيم. اگر چه در بخش " نقش سواحل در زندگي انسان " به بخش هايي از اين موضوع اشاره شد. - ژئومورفولوژي كاربردي در برنامه ريزي عمران...ص 122[1] -زمين شناسي زيست محيطي - ص 165– [2]

جغرافياي سواحل 14

تغییر چشم اندازسواحل: محیط ساحلی نیز همچون هر محیط جغرافیایی دیگر در معرض تغییرات دائمی است و این تغییر نهایتا چشم انداز آن محیط را در طول زمان متفاوت می سازد. درک بهتر این تغییر به مانند هر مطالعه جغرافیایی دیگر با تغییرات زیر ساختی آغاز می شود. ما نیز ابتدا به سراغ تغییرات زیر ساختی در سواحل خواهیم رفت. طبیعت نواحی ساحلی توسط عوامل متعددی از جمله جایگاه زمین ساختی ، مواد موجود در ساحل و میزان انرژی برخورد آب به ساحل مشخص می شود.در مقیاس وسیع یکی از عواملی که بر شکل ظاهری و هندسی خطوط ساحلی تاثیر فراوان می گذارد، تکتونیک صفخه ای است.گفتیم که یک ساحل عبارت است از یک سطح باشیب بسیار ملایم که در اثر شستشوی امواج ایجاد شده و توسط رسوبات پوشیده شده است.رسوبات و ماسه های موجود در ساحل یا به طور موضعی توسط فرسایش امواج تشکیل شده یا اینکه توسط رودخانه ها و جریانات ساحلی به ساحل مورد بررسی حمل ونقل می شوند.جریانها و امواج مهمترین عامل در شکل گیری و تشکیل سواحل به شمار می آیند. موثرترین نوع فرسایش سنگها در طول سواحل در اثر عملکرد امواج به صورت اصابت مستقیم آب یا در اثر سایش توسط ذرات مانندماسه ، شن ، قلوه سنگ و غیره به صورت عملکرد یک آسیاب صورت می گیرد. درنتیجه بیشترین فرسایش در محل خط ساحلی رخ می دهد.و اگر آب شور باشد اثر فرسایش توسط انحلال و هوا زدگی و فرسایش شیمیایی افزایش می یابد در اثر عملکرد جزر و مد و نیز طوفانهای ساحلی ، سطح آب نسبت به ارتفاع ساحل در زمان کوتاه با نوساناتی همراه خواهد بود.[1] - زمین شناسی زیست محیطی –ص 165[1]

جغرافياي سواحل 13

برخی از اصطلاحاتی که در این زمینه مفید هستند ، عبارتند از: انرژی دریا یا (1)- تبدیل انرژی گرمایی اقیانوس= اختلاف دمای آب سطح و آب عمیق توربین را در چرخه بسته یا باز به حرکت در می آورد. کانون جغرافیایی که را می توان در آن اجرا کرد ، خط استوا تا 20 درجه عرض جغرافیایی است یعنی سه کشور استرالیا ، ژاپن و ایالات متحده. (2) – تبدیل انرژی کشندی : قرار دادن یک مانع دارای دریچه و توربین در یک آبگیر دریایی. قرار دادن یک سری از دریچه ها می تواند انرژی قابل ملاحظه ای را تولید کند.اما در عرض های 50 تا 60 درجه قابل اجراست. (3) – انرژی موج : ساده ترین دستگاه یعنی توربین ستون آب نوسانی یک اتاقک مرتبط با دریا است. خروجی توربین نسبت به اتاقک که سبب سرعت گیری حرکت هوا شود کوچک است.البته انرژی موج در شکل دیکر آن استفاده از تعدادی بالشتک شناور متصل به نوعی شاتون است که بالا و پایین رفتن بالشتک ها تحت تاثیر امواج سبب حرکت شاتون ها و انتقال انرژی به یک میل لنگ خواهد بود. گردشگری در سواحل: نیاز به فضای منطقه ساحلی برای تامین تقاضا های توریستی شاما محل هایی به منظور ایجاد هتل ، فعالیت های تفریحی در سواحل ، امکانات ترابری ( لنگر گاه برای کشتی ها ، لنگر گاه تفریحی ، تور ها ، شاهراه های کافی و ...) رستورانها و برای لذت های زیبایی شناختی است. سواحل آلوده به نفت و زباله ، جهانگردان را جلب نمی کند. در مدیترانه در هر لحظه حدود 2000 کشتی بازرگانی در حال تردد هستند که بین 250 تا 300 فروند آنها نفتکش است.نفتی که از این کشتی ها بر اثر تخلیه و گنداب کشتی و آب شستشوی کشتی ها بیرون می ریزد ، 75 در صد نفتی است که وارد مدیترانه می شود. بقیه آن از طریق فعالیت های صنعتی واقع در خشکی و تخلیه اجتماعات انسانی به در یا می ریزد. حدود 30 در صد این نفت نشت شده ، قطرانی تشکیل می دهد که در سواحل انباشته می شود. این عامل مخرب ، همراه با دور ریختن پلاستیکها و پسماند های دیگر از کشتی ها وتخلیه غیر مجاز مواد خطر ناک ، دشمن لذتی است که می توان از منطقه ساحلی برد.[1] و چنانکه اشاره شد سواحل پر از زباله برای هجوم پیوسته گروههای جهانگردان می تواند عامل بازدارنده به شمار آید. در یک بررسی که در 13 ساحل در اسپانیا ، ایتالیا ( سیسیل) ، ترکیه ، قبرس بین سالهای 1988 و 1990 انجام شد ، گروههای محلی سواحل را پاک نمی کردند. .از سواحل هر ماه یک بار نمونه برداری می شد.و قطعات بزرگتر از یک تا دو سانتی متر شمارش می شدند . اقلام پلاستیکی فراوان ترین گروه بودندو پس از آن چوب ، فلز ، و شیشه بود. استقرار پارکهای دریایی برای حفاظت از بو شناسی ( اکولوژی) نواحی ساحلی می تواند از جهانگردی حمایت کند. امکانات منحصر به فردی برای پژوهش ارائه دهد و یک کیراث مهم جامعه بشری را نگهداری کند. و نهایتا یادمان باشد که یک جهانگرد یعنی فراهم شدن 4 فرصت شغلی. - همان ص 34 تا 39[1]

جغرافياي سواحل 12

تاريخچه سكونت انسان در سواحل: انسان از نظر تاريخي از مخلوقات ساكن كرانه بين آب و خشكي بوده است ومانند خرچنگ درون لايه متراكم تحتاني گاز هاي هوا در سطح زمين حركت مي كرده وبا آنكه هموارهدر درون آب زندگي نمي كنند.هرگز از آن دور نبوده است . پيش از آغاز تاريخ ، از سواحل به صورت بزرگراه استفاده مي شد .در دوره رنسانس به صورت سكوي پرشي براي استعمار و فتح ديگر سرزمينها به كار مي رفت . حتي در نيمه دوم قرن بيستم ، بزرگترين شهر ها در كرانه ها واقع بودند. 4/3 بزرگترين مراكز شهري دنيا ، هر يك با بيش از 4 ميليون سكنه در ساحل اقيانوس ها يا درياچه ها قرار داشتند و اكثر شهر هاي باقي مانده نيز مانند لندن ، نيويورك و پاريس در كنار رود هاي بزرگ جاي گرفته اند.[1] توانهای محیطی مناطق ساحلی: دریا ف شاید آخرین مرزی است که داریم و شایدمهارت و فوریتی که برایمدیریت آن نشان داده ایم اندک بوده است. در گذشته دریا و خشکی های ساحلی تحت فشار فزاینده قرار گرفته است.و ما دیگر از عهده تفنن بد رفتاری با آن بر نمی آییم. مسلما فشار بر محیط زیست افزایش خواهد یافت و نیاز به مدیریت خردمندانه آن روز به روز نیرومند تر می شود. پیش آگاهی از روند های آینده به معنی آما دگی برای اقدامهای احتیاطی به منظور پرهیز از نابودی بیشتر زیست محیطی است.البته اگر بخواهیم چنین کنیم. [2] خشکی ها و آبهای منطقه ساحلی مخزن هایی هستند برای بخشی از میراث فرهنگی ما . در خشکی ، ساختمانها ، آثار هنری و یادمانهای تاریخی قربانیان آلودگی ، بویژه آلودگی جوی و توسعه شهر نشینی هستند . در دریا اغلب ماجراجویان فرصت طلب کشتی های غرق شده و ساختمانهای زیر آب را تاراج می کنند. که نتیجه آن از بین رفتن اشیای تاریخی است.تعدادی از بناهای جوامع بشری که زمانی روی خشکی بودند ، اینک زیر آب رفته اند . یونسکو مکانهای فرهنگی دریایی ارزشمند تر را شناسایی کرده است .اگر چنین بخشهایی از فرهنگ ما به درستی حفظ شود برای شهروندان محلی و نیز برای جهانگردان بسیار جذاب خواهد بود جدای از این کلیت در بعد توان محیطی ، منطقه ساحلی را می توان با افزودن به خشکی اصلی یا ساختن جزیره های مصنوعی گسترش داد. ژاپنی ها در این زمینه مبتکر بوده اند و قصد دارند در سالهای آینده به خطوط ساحلی کشور خود بیفزایند.آنها تا کنون هفده جزیره ساخته اند که بزرگترین آنها 615 هکتار است. بسیاری از جزیره ها 500 متر دور تر از کرانه و یکی در فاصله 5 کیلومتری ساحل است. اکثر این جزیره ها در آبهایی به عمق 10 تا 20 متر ساخته شده اند.هدف ژاپن از ساختن این رشته جزیره های مصنوعی دور از کرانه این است که نه فقط خطوط ساحلی گستزش یابد ، بلکه نواحی آب آرام ایجاد شود. ایجاد نواحی آب آرام ، منطقه ساحلی را برای تفریح دریایی ، کشت دریایی ، لنگر انداختن کشتی های تجاری و تفریحی ، امکانات انهدام زباله ، پژوهش و شاید تولید انرژی موج گسترش می دهد.[3] - جغرافیا ترکیب نو ص 13[1] -فضای منطقه ساحلی- ص 1[2] - همان ص22[3]

جغرافياي سواحل 11

نقش سواحل در زندگي انسان : بديهي شده است كه جمعيت انساني در مقياس منطقه اي يا حتي جهاني مي تواند سبب آسيب زيست محيطي شود و براي پرهيز از اين آسيب بايد به اقداماتي دست زند. دور انديشي هميشه مستلزم برنامه ريزي پيش بيني شده است و برنامه ريزي خود مستلزم دانش يا دست كم انتظار منطقي از وضعيتي است كه آينده خواهد داشت. در محيط هاي ساحلي تغييرات اغلب سريع بوقوع مي پيوندد كه براي مديريت ساحلي بسيار حائز اهميت هستند.برنامه ريزي ، گرد آوري اطلاعات ، تهيه نقشه و پيش بيني مراحلي هستند كه به طور پيوسته در مورد سواحل و اثر گذاري مثبت آن بر زندگي انسان رعايت مي شوند. به عنوان نمونه در اينجا به يك مورد از نقش سواحل در زندگي انسان اشاره مي كنيم. مكانيسم شور شدن زمينها در اثر انتقال ذرات نمكي حاصل از دريا ها:اين مكانسيم معمولا در زمين هاي اطراف دريا ها و درياچه ها ي شور ديده مي شود. در اثر برخورد امواج دريا به ساحل ، مقداري از آب به صورت ذرات ريزي در مي آيد كه به آن حالت پودر شدن مي گويند. باد مي تواند اين ذرات را به نقاط دور حمل كند.اگر رطوبت نسبي مسير مناسب باشد جذب ذرات نمك مي گردد. بدين ترتيب به وزن دانه هايريز نمك معلق در هوا افزوده ميشود. تا اينكه تحت تاثير جاذبه زمين قرار مي گيرد و سقوط مي كند. ناحيه اي كه اين ذرات آب دار را پذيرا مي شود، تا حدودي خيس مي گردد و در واقع به حالتي در مي آيد كه گويي آب نمك دار درسطح آن پخش شده است. تبخير بعدي موجب بوجود آمدن كريستالهاي نمك مي شود.بدين ترتييب سالانه حدود 30 تا 40 كيلو گرم كلرور سديم ( در هر كيلومتر مربع ) از دريا ها و اقيانوسه به نقاط نزديك سواحل تا شعاعي كه بر حسب موارد بسيار متغير است، حمل مي شود. در بعضي از نواحي ساحلي ، مد هاي دريا هر اندازه هم كه ضعيف باشد مي تواند نقاط اطراف را تا فاصله نسبتا دورتري از ساحل زير آب ببرد. گاهي ارتفاع آب ايت نواحي به بيش از 2 مترمي رسد. در چنين شرايطي ريگ ها و ماسه هاي ساحلي آشكار نيستند . پهناي پلاژهايي كه در هر مد زير آب مي روند به صد ها متر مي رسد. اما تبخيرشديد موجب مي شود كه آبهاي پخش شده بزودي بخار گشته و ريگ ها و ماسه هاي دانه ريز ظاهر و خشك شوند.طبيعي است كه نمك هاي حاصل از دريا ها همراه اين ماسه ها هستند و هنگام وزش باد بوسيله آن به راحتي حمل مي شوند.... در نزديكي برخي از سواحلي كه رودخانه ها با ايجاد دلتا هايي وارد دريا ها مي شوند، دپرسيونهاي بسته اي وجود دارد . فقدان پوشش گياهي و وجود ذرات نمكي در فصل خشك از ويژگي هاي قلمرو آب و هوايي خشك است. در مناطق خشك عرب نشين افريقا نظير موريتاني ، سنگال و... به اين گودي ها " سبخا " مي گويند.هنگامي كه آب دريا فروكش مي كند كليه آب سبخا ها به جهت بسته بودن يا پايين تر بودن سطح آن نمي تواند به دريا برگشت كند.تبخير آب بويژه اگر تا بالا آمدن آب و نفوذ بعدي آن در گودي ها با زمان كافي همراه باشد در سطح سبخا ها باعث تبلور نمك مي شود[1] اين يك نمونه از تاثير سواحل در زندگي انسان است . طبيعي است كه در چنين شرايطي نحوه زندگي انسان و استفاده وي از محيط تغيير خواهد كرد.كه بدون حضور شرايط اعلام شده مي توانست به نحو ديگري باشد. - كاربرد ژئومورفولوژي در آمايش سرزمين...-ص105[1]

جغرافياي سواحل 10

حتي در تصوير مربوط به ساحل ، تنوع محلي كيفيت محيط مي تواند موجب گوناگوني تراكم جمعيت باشد.بديهي است مطالعه كيفيت محيط ساحلي از لحاظ ظرفيت بالقوه خيزابي موج تنها از يك جنبه و از يك ديدگاه امكان دارد . كيفيتي كه به شدت تحت تاثير سن و مليت استفاده كنندگان از ساحل قرار دارد.در طول تاريخ بشر ، سوالات در اين مورد بيشتر به موضوعات دنيوي ، لنگرگاه امن و آرام و يا محصول خرچنگ خوراكي مربوط مي شود.تا پرسشهايي درباره بهرهوري تفريحي از ساحل . پس نياز داريم به وي»گي هاي مردم و محيط اعتراف كنيم. يعني آنچه را كه در ساحل مي بينيم ممكن است به سبب سن ، علائق ، در آمد، زمينه هاي قومي و نظاير آنها متفاوت شده باشد. محيط حد و مرز انتخابها را براي مردم تعييين مي كند. ولي فقط به بعضي از آنها تاكنون توجه شده است. براي مثال ساحلي كه در پشت آن تپه هاي شني بسيار بلند قرار دارد ممكن است ناگهان جاذبه اي براي شيفتگان نوعي ورزش ايجاد كند.محيط ( تپه هاي شني ) تغيير نيافته است. اما آنچه را كه براي انجام دادن انتخاب مي كنيم، تغيير كرده است. در حالت دوم يعني تغييرات محيط به دست انسان ( ) در حالي كه مردم تحت تاثير محيط خويش قرار دارند، مقدار ظرفيتي هم براي تغيير ان در اختيار دارند، براي مثال مردم مي توانند با بر پا كردن ديواره دفاعي شكل ساحل و با آلوده كردن آن با مواد نفتي و آشغال و مواد زايد كيفيت ساحل را تغيير دهند.در تجزيه و تحليل خود به تاثير زمان نيز بايد توجه كرد. زيرا اثر عمل انسان اغلب با تا خير زماني آشكار مي شودعامل عقب ماندگي از زمان اثري است كه در همان ناحيه ديرتر و يا ديرتر در جاي ديگر پديد مي آيد.مثال تاخير زمان از نوع اول، مرحله اي است كه فضولات سمي صنعتي در نسوج حيوانات دريايي و پرندگاني كه از آنها تغذيه مي كنند به كندي متمركز مي شود. و مثال دوم جايي است كه محافظت از يك قسمت ساحل چه بسا موجب افزايش در قسمت ديگر آن مي شود.همچنين فاضلاب تخليه شده در يك نقطه رود ممكن است بر جمعيت ماهيان قسمت سفلاي رود تاثير بگذارد. اين پرسش كه اثر مردم بر محيط بهتر است يا اثر محيط بر آنان مانند قضيه مرغ و تخم مرغ است.سيستمهاي انسان و محيط ( ) جغرافيدانان هر دو رابطه را به صورت قسمتي از سيستم انسان - محيط دانسته و كار برد آن را مفيد تر مي دانند . سيستم را مي توان چنين تعريف كرد: گروهي از اشياء يا بخشها ( به نام عناصر ) كه با يكديگر از طريق يك مجموعه منظم ( به نام حلقه) در داخل محدوده هاي معين ( به نام مرز سيستم ) كار مي كنند. از اين رو مي توانيم ساحل را به صورت سيستمي ملاحظه كنيم كه در آن بخش هاي گوناگون _ سنگ هاي ساحلي ، ماسه ، كناره هاي گلي _ هر يك از طريق مجموعه ء روابط شامل انرژي امواج ، جزر و مد و باد ها به هم متصل و مربوطند.

جغرافياي سواحل 9

رابطه انسان و ساحل: دیدیم که ساحل محل تلاقی سه محیط مستقل آتمسفر ، هیدروسفر و لیتوسفر است و میزان تغییرات در این مکان جغرافیایی سه برابر هر یک از محیط های دیگر است. زمانی که حضور انسان در محیط طبیعی مطرح می شود، شدت این تغییرات چندین برابر می شود.و گاه حتی نمی توان میزان ان را به درستی تخمین زد. در صورتی هم که قابلیت پیش بینی رفتار انسان را رد محیط ساحلی بتوان تعیین نمود، این رفتار به هر حال موجب بروز اختلال و آشفتگی در سیستم های طبیعی می شود.در طول تاریخ ، انسان چهره سطح زمین را با ساختن دهکهده ها ، شهر ها و از بین بردن جنگل ها ، فعالیت های کشاورزی ، ساختن سد ها و تغییر در مسیر رود ها تغییر داده است. با پیشرفت فناوری و نیاز به منابع انرژی این تغییرات شدیدتر شده است[1] بهتر است در این مورد قدری بیشتر تامل کنیم. می دانیم که روابط انسان ومحیط دو سویه است . طرف اول به نفوذ و اثر محیط در فعالیت انسان مربوط می شود. و در سوی دوم امکان دارد فعالیت انسان ، محیط معین را تغییر دهد . در نواحی ساحلی رابطه عبارت خواهد بود از تراکم نسبی جمعیت ساحل تا حدی محصول نقش کیفیت محیط است. سواحل خوب ( کرانه های پوشیده از ماسه نرم و دارای خیزاب و موج مناسب ) مشتریان بیشتری را جذب می کند. در صورتی که از سواحل نامناسب و فقیر ( آ نهایی که مثلا به مواد نفتی یا بی توجهی مردم محلی آلوده شده اند) اجتناب می شود. سایر چیز ها از قبیل هوا و قابلیت دسترسی به ساحل ، معادل یکدیگرند و می توانیم ظرفیت جذب جمعیت را در یک ساحل به کیفیت محیط آن مربوط بدانیم. -زمین شناسی زیست محیطی – دکتر فریدون غضبان – دانشگاه تهران – ص 18[1]

جغرافياي سواحل 8

تاثیر جزر و مدٌ بر سواحل: جزر و مد نیز همچون امواج از جمله عوامل مهم تغییر در سواحل محسوب می شوند. در اینجا نیز لازم است قبل از پرداختن به نحوه ء عمل جزر و مد اندکی با ماهیت آن آشنا شویم.این آشنایی چنانچه به درک درستی از پدیده جزر و مد منتهی شود ، درک چگونگی رفتار آن را بسیار ساده می سازد . جزر و مد چیست ؟ : سطح آب دریا ها به طور منظم بالا و پایین می رود. به بالا رفتن سطح آب دریا ، مد یا آب خیز ( ) و به پایین رفتن آن جزر یا آب خسب ( ) می گویند. این جزر و مد به طور کلی معلول اثر جاذبه ماه و خورشید است که باعث تغییر مکان عمومی آب اقیانوسهای بزرگ می شود. این حرکت شبه حرکت توازنی آب در داخل وانی است که به آرامی حرکت داده می شود. اختلاف ارتفاع بین سطح بالای دریا در مد و سطح پایین دریا در جزر به جهت ساحل بستگی دارد . در دریای مدیترانه که به صورت دریای بسته ای در نظر گرفته می شود و باید بدون جزر ومد باشد ، این اختلاف ارتفاع در خلیج قابض ( در شمال افریقا) برابر 2 متر است. در اقیانوس اطلس ، سواحلی با جزر ومد خیلی کم دیده می شود ولی دامنه جزر و مد در خلیج سن میشل به 14 متر هم می رسد. وقتی که ماه و خورشید مقارن هم ( ماه نو) یا مقابل هم ( ماه کامل بدر ) باشند شدت جزر و مد افزایش می یابد ( جزر و مد فعال آب ) جزر و مد غیر فعال در موقعی است که ماه در تذبیع باشد( تربیع اول و تربیع ثانی) وقتی که یک جزر و مد فعال آب با کم شدن غیر عادی فشار آتمسفر مصادف می شود ، مد شدیدی با دامنه زیاد حاصل می شود که گاهی خساراتی ببار می آورد.اختلاف وقوع دو جزر و مد 50 دقیقه در هر شبانه روز است ( هر شبانه روز جزر و مد با 50 دقیقه تاخیر صورت می پذیرد که علت آن تاخیر 50 دقیقه ای طلوع ماه در هر محل نسبت به شب قبل است) مد و جزر عامل ایجاد جریانهایی هستند که به ترتیب به نام فلوو زوزان موسومند. این جریانها ممکن است در کف و کنار مجاری کم عمق مصب تخریب ایجاد نمایند. هر قدر ساحل پست ترباشد ، سرعت جریان فلو بیشتر است . جریان جزر ومدی در حالت جزر سرعت جریان رودخانه ها را افزایش می دهد. درحالیکه در حالت مد این سرعت تقلیل می یابد. از این نظر امواج قوی در ساحل پدید می ایند که مصب ها را می پیمایند و سواحل را جاروب می کنند.[1] جزر ومد چگونه سبب تغییر در سواحل می شود؟ به غیر از وضعیتی که گفته شد ، جزر و مد به طریقه دیگر در تحول موفولوژی سواحل نقش خود را ایفا می کند. در اثر این پدیده ، سطح آب به طور متناوب تغییر می یابد که در اثر تکرار آن و تغییرات متناوب سطح آب ، تغییراتی در عمل امواج حاصل می شود. گاهی برخی از جزر و مد های بزرگ به تدریج موجب می شوند که در ساحل ، سد های رشته ای بوجود آیند. و به صورت اشکال ویژه ای پراکنده شوند. جریاناتی که در اثر مد حاصله به راه می افتند ، بوسیله سد های مذکور منشعب می شوند ومانند امواج ، مواد را در طول ساحل جابجا می کنند.[2] انواع جزر ومد: به لحاظ دامنه جزر و مد می توان انواع آن را این گونه تقسیم بندی نمود.جزر و مد میکرو که دامنه آن کمتر از 2 متر است و ماکرو که دامنه جزر ومد بیش از 4 متر است.[3] اما از جهت تاثیر نیروی جاذبه بر سطح آب نیز شاید بتوان تقسیم بندی دیگری را قابل قبول دانست. جزر ومد مستقیم و جزر و مد غیر مستقیم. منظور از جزر ومد مستقیم ، آن بخش از سواحل هستند که مستقیما در مقابل ماه قرار می کیرند وجزر ومد غیر مستقیم ، جزر و مدی است که در سواحل نقطه مقابل سواحل با جزر ومد مستقیم ، تشکیل می شود. چنانکه می دانید، توجیه مد سواحلی که مقابل منظر ماه قرار می گیرند و رابطه آن با نیروی جاذبه ماه بسیار آسان است.اما جزر و مد همزمان در سواحلی که در نقطه مقابل سواحل اشاره شده صورت می پذیرد به دلیل تغییر و جابجایی مرکز ثقل کره زمین و بوجود آمدن نوعی خلاء جاذبه ای برای مایعات طرف مقابل است. -مبانی زمین شناسی - .بلر و ش. پومرول- دکتر فرامرز پورمعتمد و دیگران –دانشگاه تهران 1369 ص 430[1] - ژئو مورفولوژی کاربردی در برنامه ریزی...- ص 121[2] -ژئو مورفولوژی و مدیریت محیط – ج 2 – ص 139[3]

جغرافياي سواحل 7

تاثیر امواج بر سواحل : دیدیم که یکی از عوامل بسیار موثر در تغییرات سواحل ، موجها هستند . حال قبل از اینکه به چگونگی تاثیر امواج بر سواحل بپردازیم ، ضرورت دارد که خود موج را بشناسیم. طبیعتا این شناسایی نه از نقطه نظر فیزیکی محض، بلکه مراد از شناسایی امواج، کمیت های جغرافیایی- فیزیکی و خصوصیات رفتاری آن می باشد. موج چیست؟ " از حرکت نوسانی آب دریا موج بوجود می آید. هر مولکول آب ضمن حرکت ، تقریبا دایره ای رسم می کند.به قسمی که هر مولکول به طور مداوم تقریبا به یک جهت عبور می کند واین یک حرکت نوسانی می باشد که بر خلاف حرکت انتقالی است.زیرا در حرکت انتقالی، مولکولها به صورت مجتمع جابجا می شوند.موجی که بوسیله باد بوجود می اید یک موج بادی است. و امواج متوالی ناشی از با د را امواج آزاد می گویند. اما این امواج خارج از فضایی منتشر می شوند که با د از آنجا می وزد.امواج حاصل از باد به دو دسته امواج دریایی یا محلی و امواج اقیانوسی یا امواج طوفانی تقسیم می شوند.البته نوع دیگری از امواج نیز وجود دارد که منشاء آن باد نیست بلکه جابجایی پوسته کف اقیانوسی ( دریایی) و وقوع زلزله های دریایی سبب بروز آن می شود. این دسته اخیر را سونومی( ) می نامند که در فارسی به غلط آنرا تسونومی نامیده می شود. سونومی لغتی ژاپنی به معنای موج بندری است. و گاه با سرعتی معادل 600 تا800 کیلومتر در ساعت سواحل را در می نوردد. اندازه امواج نسبت به نیروی باد و طول مدت وزش باد و همچنین به وسعت سطح آبی که باد برروی آن می وزد تفاوت می کند . ارتفاع امواج به ندرت از 5 متر تجاوز می کند و فاصله بین دو موج ( طول موج) همیشه بیشتر از بلندی آن است. در جدول زیر رابطه بین شدت باد و امواج را مشاهده می کنید. روابط بین شدت باد و امواج ( گیرلف – امدن 1980 با اندکی اغماض)[1] با د پارامتر های امواج شدت متر بر ثانیه کیلومتر در ساعت ارتفاع تقریبی موج به متر طول موج به متر دوره موج به ثانیه 2/0-0 1< - - - 0 5/1-3/0 3/3-6/1 4/5-4/3 9/7-5/5 7/10-8 8/13-8/10 1/17-9/13 7/20-2/17 4/24-8/20 4/28-5/24 6/32- 5/28 9/36- 7/32 موج چگونه عمل می کند؟ به محض نزدیک شدن امواج به ساحل در موج تغییراتی حاصل می شود، چنانچه عمق آب در ساحل کمتر از نصف فاصله بین دو موج باشد.( طول موج) دراین صورت موج می شکند یعنی مسیر خود را عوض می کند.به طوری که موازی با سطح انحنای عمق در آمده و به طور عمود ساحل را مورد حمله قرار می دهد. در قسمت مقدم دماغه ها یعنی جایی که عمق کاهش می یابد شدت موج نسبت به مدخل یک خلیج شدیدا کاهش می یابد. در همان زمان موج تغییر شکل هایی به خود می گیرد. در آبهای کم عمق، حرکت دورانی مولکولها نمی تواند ادامه یابد . در نتیجه موج به هم خورده و به صورت توده ای کف مانند در می آید و موج نوسانی به یک موج انتقالی تبدیل می شود. موج انتقالی ممکن است به علت فشاری که دارد ، عمل تخریب را با شدت انجام دهد . یعنی به علت حمل عناصر و مواد سخت ، ضربات شدیدی را به ساحل وارد سازد.[2] با گشاد شدن شکاف ها و دیاکلازها ، امواج می توانند در جدا شدن ضخره ها و تخته سنگ ها و متلاشی شدن آنها موثر باشند. . ابعاد و اشکال مواد حاصل از تخریب سنگ ها ، نه تنها به نوع سنگ بسنگی دارد بلکه با قلمرو آب و هوایی نیز در ارتباط است.....میزان تخریب در سواحل به قدرت مکانیکی امواج بستگی دارد. در اثر هجوم و حرکت امواج و بر خورد آبها با سنگها ، فشار بسیار زیادی بر سواحل وارد می آید که نسبت به ارتفاع و طول موج آنها متفاوت است. یک موج به ارتفاع 3 متر و با طول موج 30 متر ، فشاری معادل با 8 تن در متر مربع به یک سطح عمودی وارد می کند. و اگر ارتفاع موج 13 متر و طول آن 150 متر باشد، این فشار به 30 تن در متر مربع افزایش می یابد.هنگام برگشت آبها ، نوعی مکش ایجاد می شود که همراه با نیروی جاذبه زمین ، جابجایی مواد را به طرف دریا آسانتر می کند.ضربه ای که به این طریق به عت برخورد توده ای از آب به سنگهای سواحل وارد می آید ، تخته سنگهای بزرگی را به وزن بیش از 2 تن به حرکت در می آورد. اثر تخریبی امواج هنگامی شدیدتر است که هوا طوفانی باشد. طوفانهای شدید باعث تغییرات چشمگیری می شوند.در مواقع طوفانی قلوه سنگهای سواحل به طرف دیواره آنها پرتاب می شوند. حفر دیگهای غول در برخی از قسمتهای دریابار و سواحل با این پدیده و نوع سنگ مادر درارتباط است.غارهایی که در اثر برخورد گرد آبهای شدید حاصل از امواج با دیواره درست می شوند، بوسیله این پدیده وسعت می یابند. این عمل را پیر بیرو میترایاژا که به معنی توپ باران و در اینجا سنگ باران است ، می نامند. در تاثیر امواج روی ساحل ، نحوهء تخریب و متلاشی شدن سنگها نیز ، در اثر عوامل هوازدگی نقش عمده ای دارد . تخریب سنگها خواه در اثر برخورد امواج و یا در نتیجه فعالیت عوامل هوا زدگی و یا در هردو .نقطه شروع کار است.و در واقع برای فراهم شدن مواد جهت حمل به وسیله جریانات حاصل از امواج مرحله مقدماتی محسوب می شود. [3] - جغرافیای طبیعی دریاها – ص 68 [1] - مبانی ژئو مورفولوژی – ص 344[2] - ژئومورفولوژی کاربردی در برنامه ریزی.....ص119[3]

جغرافياي سواحل 6

تغییر سواحل: محیط زیست انسان دائما در حال تغییر و دگرگونی است.این تغییرات یابه طور طبیعی انجام می گیرد و یا اینکه بوسیله انسان در پهنه فضای جغرافیایی حاصل می شود.در این قسمت به تغییرات در سواحل بدون در نظر گرفتن نقش انسان تاکید شده است و بقیه آن را به مباحث بعدی موکول می شود. فرسایش ساحلی بخشی از زمین های بالاتر از سطح مدٌ دریا را نیز در بر می گیرد.از جمله می توان دریابار ها را ذکر کرد. به غلاوه مناطقی که همیشه زیر آب غرو رفته اند نیز بر اثر پیدایش شکستها و تخریب بوسیله جریانهای زیر دریایی و امواج می توانند جزو قلمرو فرسایش ساحلی محسوب شوند.از این رو تغییر در ساحل را شاید بتوان معلول سه عمل امواج، جریانهای دریایی و انحلال دانست .[1] سواحل نیز همچون سایر مقوله های طبیعی دارای مراحل مختلف عمر هستند به نحوی که می توان رفتار سواحل را از جوانی تا پیری مورد بررسی قرار داد. دوره جوانی سواحل مربوط به چین خوردگی های دوران زمین شناسی می شود که ساحل بوجود آمده است .شکل سواحل در این دوره با ساختمان زمین مطابق و تقریبا یک نواخت است. در دوره بلوغ کار تنظیم سواحل ادامه دارد بتدریج بریدگی های ساحلی از بین رفته کوهها فرسوده و خلیج ها ی مصبی از مواد رسوبی پر و وسعت ساحل زیاد و جزایر نزدیک ساحل به مرور بخ خشکی متصل گشته ، سواحل صاف و هموار و حرکات آب دریا در آن بی تاثیر خواهد شد.و نهایتا در دوره پیری تقریبا پایان عمر ساحل است و تنها در صورتی که حرکات پوسته جامد تغییر شکلی در سواحل ایجاد نمایند سواحل فعالیت خود را از نو آغاز خواهند نمود.[2] بطور خلاصه علل تغییرات در ساحل عبارتند از :1-فرسایش 2- رسوبگذاری دریایی 3- تغییرات سطح دریا ( ایستاتیسم ) 4- ایزواستازی 5- فرونشینی قاره ها 6-خمیدگی قاره ای ( که علامت آن وجود دره هایی با مشخصات دره های خشکی که در عمق 2000 متری قرار گرفته اند ، می باشد.). برای تکمیل این بحث توضیح برخی از اصطلاحات مطرح شده لازم است . این اصطلاحات عبارتند از : دریا بار ، ایوان ساحلی ، پلاژ ، پولیر ، خلیج دهانه ای ، باطلاق دریایی ، دلتا ، سواحل مرجانی . دریابار یا فالز ، برآمدگیبا شیب بسیار تند ( تقریبا بین 15 تا 90 درجه شیب )و فاقد پوشش گیاهی که بلندی آن متغیر بوده ومحل پیدایش آن درست در نقطه تماس خشکی با دریا می باشد. دریابار ها تنها در سواحل صخره ای بوجود نمی آیند . گاهی در سازندهایی مانند لیمون نیز مشاهده می شوند. دریابارها را به لحاظ میزان فعالیت می توان به دو دسته دریابارهای زنده ( آنهایی که هنوز در حال جدال با امواج هستند) و دریابارهای مرده ( آنهایی که فاصله تا محل اصابت امواج پیدا کرده اند) تقسیم نمود. چگونگی تشکیل دریابار ها به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله این عوامل عبارتند از : 1- پسروی دریا ها 2- فرسایش تفریقی در منطقه ساحلی 3- ضربات شکننده امواج در سواحل 4- فرسایش شیمیایی پای دریابار 5- گسل ( گسلها معمولا دریابار های غیر حقیقی را بوجود می آورند) 6- مواد مذاب درونی 7- لغزشها . ایوان ساحلی: منطقه مسطحی در قسمت جلوی دریابار که حاصل فرسایش و انحلال است و گاهی تا زیر سطح جزر آب دریا نیز امتداد می یابد. پلاژ ( ) : سطحی از کنار دریا که از تراکم موتد پوشیده شده باشد. مواد تشکیل دهنده پلاژ اغلب درشت تر از گل و لای است . پلاژ های موجود در کنار دریا های پست از لجن تشکیل شده است و پلاژهایی که از قلوه سنگ پوشیده شده ساحل شن زار می گویند.بخشی از پلاژ خارج از آب و بخش دیگر در زیر آب قرار دارد که اغلب بوسیله ستیغی محدود می شود هر چه به سمت آب نزدیکتر شود مواد موجود در پلاژ ریزتر می شوند. بخشی از پلاژ که بیرون از آب قرار دارد اغلب دارای تپه های ماسه ای هستند . بلندی این تپه ها به زحمت به چند متر می رسند . اما گاهی تپه هایی به ارتفاع حدود 100 متر نیز تشکیل می شود که بوسیله باد های شدید که از وسط دریا به ساحل می وزد ، بوجود می آیند( تپه ماسه های پیلا در ساحل کاسگنی ) پولیر ( ) پلاژهایی که در آن فلش ها ( ) موجب مسدود شدن مدخل یک خلیج کوچک می گردند و آن خلیج را به کولاب تغییر شکل می دهند . اگر فلش ها ، جزیره ای را به ساحل مجاور ارتباط دهند به آن تومبولو ( ) می گویند. خلیج دهانه ای ( ) : بخشی از رودخانه است که در آنجا جزر و مد دریا به خوبی حس می شودو گاهی آب دریا در خلاف جهت آب رود پیشروی می کند. باتلاق دریایی ( ) : منطقه پستی است که رودخانه به آن وارد نمی شود اما شعبه ای از آب جاری کوچک ممکن است داخل آن گردد .باتلاتق های دریایی چنانچه پوشش گیاهی کم داشته باشند ، اسلیک و در صورتی که پوشش گیاهی آن زیاد باشد ، اسکور نامیده می شود. دلتا ( ) : مصب رودخانه است که در آن آبرفتها متراکم شده و دائما در حال توسعه است.. معمولا در جایی تشکیل می شوند که جزر و مد نبوده یا ضعیف باشد. یا در مصب رودهایی که میزان رسوبات بیش از قدرت حمل دریایی باشد ، دلتا ممکن است سر از آب در نیاورد که به آن دلتای زیردریایی می گویند. سواحل مرجانی : بقایای جانداران زنده دریایی که از جنس آهک هستند ، اشکالی را بوجود می آورند مانند سدهای صخره ای ، صخره های حاشیه ای صخره های حلقوی که کامل ترین آن آتول ( ) نامیده می شود. هر آتول از یک مرداب مرکزی به نام لاگون و کمربندی از مرجان که آن را احاطه کرده است ، تشکیل می شود.[3] -مبانی ژئومورفولوژی –ص 343[1] -شناخت پیکر زمین –ص 287[2] - مبانی ژئومورفولوژی _ فصل جغرافیای ساحلی صفحات مختلف[3]

جغرافياي سواحل 5

فرایند های موثر در شکل گیری سواحل: از جمله عوامل موثر در شکل گیری سواحل عبارتند از : 1- نوسانات سطح آب دریا 2- فرایند های تخریب کننده 3- فرایند های تشکیل دهنده 4- فرایند های ترکیبی فوقنوسانات سطح اب دریا ها با ایجاد موج ، جزر و مد ، پیشروی و پسروی آب دریا در شکل گیری سواحل نقش موثری دارند( در مورد این پدیده ها مفصلا بحث خواهد شد) فرایند های تخریب کننده عبارتنداز: فرایند های درونی مانند گسل ها و آتشفشانها ، تخریب مکانیکی ، ذوب شدگی و عقب نشینی ساحل ، انحلال شیمیایی توسط آب دریا ئ آب باران ، تخریب بیوسفری توسط عملکرد گیاهان و جانوران. فرایندهای تشکیل دهنده موثر در شکل گیری سواحل عبارتند از : رسوبگذاری مواد نرم ، مواد مذاب آتشفشانی ، دلتاها ، صخره های مرجانی ، تپه های ساحلی و سواحل درختان حرا و در نهایت فرایند های ترکیبی به عنوان مثال فرایند های تخریب کننده درونی و تشکیل دهنده بیوسفری مانند گسل ها و صخره های مرجانی را می توان ذکر نمود.

جغرافياي سواحل 4

چگونگی پیدایش سواحل: سطح آب دریا ها همیشه به دلایلی همچون ایستاتیسم ، ایزواستازی ، زلزله ، تکتونیک یا عوامل دیگری سریع تغییر می کند. در طول دوره های یخبندان ، سطح آب دریا به دلیل ایستاتیسم یخچالی چند بار به اندازه بیش از 100 متر در جهت عمودی نوسان کرده است.[1] در این میان نقش عوامل دینامیک بسیار مهم است . زیرا پیدایش و تحول شکل سواحل به چگونگی عمل این دینامیک مربوط می شود. پدیده های هیدروسفری در اینجا نیز به شکل های گوناگون و مهمتر از همه به شکل تخریب و حمل مواد ، نقش خود را ایفا می کنند.امواج و تلاطم های دریایی ، جزر ومد در شکل گیری سواحل نقش عمده ای را برعهده دارند.امواج ، عمل مکانیکی خاص انجام می دهند . سنگهایی که در معرض برخورد با آنها قرار دارند ، می شکنند و خرده های حاصل بوسیله امواج حمل می شوند اشکال گوناگونی که در سواحل دریاها بوجود می آید ، حاصل کار مکانیکی این امواج و نوع سنگهاست . مثلا برخی از سنگها مانند شیست ها که گاهی به شکل دریابار در می آیند ، در عین حال بی نظمی های خاص غار مانندی بوجود می آورند و در برخی از نقاط باعث شکستهایی می شوند . این حالت یا حاکی از برخورد امواج گردابی با ساحل است یا نشانگر وجود اختلافدر چینه بندی سنگهاست. [2] در این مورد بعدا توضیح بیشتری ارائه خواهد شد. با این حال باید دانست که در نقاطی که توسعه سواحل دریاها و اقیانوسها در ارتباط با شرایط زمین شناسی گذشته اتفاق افتاده است ، بسیاری از بخش های فلات قاره را می توان یافت که روی آنها مجموعه ای از اشکال ژئومورفیک وجود دارد . این اشکال به طور کلی به سه گروه تقسیم می شوند: 1- اشکالی که در زیر اب تشکیل می شوند مانند سد های ماسه ای ( ) ، ریف ها یا آبراهه هایی که بر اثر برخورد امواج مخرب و شدید با کف دریا در اعماق زیادتر تشکیل می شوند. یا به وسیله جریانات جزر و مدی شدید در نزدیکی ساحل بوجود می آیند.یک گروه از اشکال نیز بر اثر تماس یخ یخچالها با کف دریا تشکیل می شوند مانند آبراهه ها ، تروگها ، اسها، کاسها ، دروملین ها و دیواره های مورنی که همه آنها بر اثر سایش یخچالی یا آب ناشی از ذوب یخچالها به صورت کاوشی یا تراکمی در نزدیکی سواحل بوجود می ایند اغلب این اشکال بریدگی هایی با گسترش طولی زیاد با قطعات کشیده شده سد مانند هستند. 2- اشکال ساحل قدیمی که در زمان حاضر به طور کامل به زیر آب فرو رفته اند مانند سیستمهای دیوار ساحلی ، سلسله تپه های ماسه ای ساحلی ، چاله های مردابی ، بخشهایی از دلتا ها ، آبراهه های مربوطه ، پلاتفرمهای صخره ای قدیمی ، خطوط ساحلی صخره ای ، فلش های حاصل از امواج شدید و مخرب . اغلب این اشکال مربوط به دورهای یخبندان هستند که سطح آب دریا ها در ارتفاع پایین تری قرار داشته است.3- اشکالی که از نظر منشاء بخشی از ناهموار یهای مربوط به خشکی ها بوده اند که بر اثر پایین افتادن پوسته زمین یا بالا آمدگی سطح آب ، اکنون به طور کامل غرق شده اند. تمام اشکال زیر دریایی می توانند به این گروه تعلق داشته باشند خواه از گروه یخچالی یا حاشیه یخچالی ( مورنها ، امسها، پینگو ها و چاله ها ) خواه اشکال ناشی از آبهای روان ( دره های طشتکی ، جعبه ای شکل ، دلتا ها و تراسهای رود خانه ای) ، اشکال بادی ( تپه های ماسه ای یا چاله های ایجاد شده) اشکال کارستی ( دولین ها ، پولیه ها ، اوولاها) و اشکال فرسایش حاره ای و جنب حاره ای مانند اینسلبرگ ، دشتگون ودشتها هستند. مسلما این اشکال در حال غرق شدن بر اثر فرایند های ساحلی کم وبیش تغییر شکل پیدا کرده اند . -جغرافیای طبیعی دریا ها و سواحل –ص 97[1] - ژئومورفولوژی کاربردی در برنامه ریزی عمران ناحیه ای –ص 119[2]

جغرافياي سواحل 3

انواع سواحل: از آنجا که طبقه بندی در علوم مختلف از مهمترین بخش های هر نوشته علمی به حساب می آید ، این قسمت را به طور مفصل تری ارائه کرده ایم. زیرا شناخت پدیده مورد نظر که در اینجا مراد ساحل است ، هر چه بهتر ، بیشتر و عمیق تر صورت پذیرد.و سایر موضوعات را که با آن ارتباط پیدا می کنند ، غنی تر خواهد شد. " روش های متعدد و گوناگونی برای طبقه بندی خطوط ساحلی وجود دارند. برخی از آنها عبارتند از : طبقه بندی از نظر طبیعی ، به لحاظ استراتژیک و از نگاه اقتصادی . از نظر طبیعی سواحل را می توان به دو گروه پرتگاهها ( سواحل پرتگاهی ) و سواحل پست ( بسته به مواد سنگی یا سست و نرم ) طبقه بندی کرد. چنین تقسیم بندی کلی را می توان به صورت جزئی تری نیز انجام داد. مثلا این تقسیم بندی می تواند بر اساس استعداد و حساسیت به زمین لغزه ها یا جزیانهای گل و یا بر اساس ترکیب بندی زمین شناسی باشد.در زمینه نظامی نیز سواحل را می توان از نظر مشکلات یا تسهیلات ورود به خشکی ، چگونگی محدودیتها و موانع دسترسی به نواحی دور از ساحل و غیره شناسایی و ارزیابی کرد. از نظر اقتصادی ، قلمرو توسعه صنعتی ملاک ارزیابی به شمار می آید که این قلمرو توسط خور های حفاظ دار ، آبهای عمیق و قابلیت احیاء و اصلاح زمین مشخص می شود. سواحل شن زار ( پلاژ) و منطقه دور از ساحل می توانند بالقوه به عنوان منبعی بزرگ در مقاصد ساختمانی به شمار آیند.سواحل را حتی از نظر تفریحی می توان بر اساس جنبه های حرفه ای ورزشی ، توجه به مناظر طبیعی ، خانه ها یا کلبه های دوران بازنشستگی یا پلاژهای روز تعطیلی تقسیم کرد."[1] برخی نیز عقیده دارند سواحل را می توان از نظر ارتفاع طبقه بندی نمود:" سواحل مرتفع و سواحل پست : الف) سواحل مرتفع شامل سواحل عرضی و سواحل طولی 1-الف) سواحل عرضی ، سواحلی هستند که محور چین خوردگی های طبقات رسوبی ، عمود بر ساحل باشد.( نوع آتلانتیکی) انواع آن شامل سواحل مردابی یا خلیجی ، سواحل ریا ، سواحل یخچالی ، سواحل شکست و... می باشند. 2-الف) سواحل طولی ، سواحلی هستند که محور چین خوردگی های طبقات رسوبی ، موازی با ساحل قرار دارد( نوع پاسیفکی) تغییر شکل در این دسته بسیار کم است. ب) سواحل پست که معمولا مجاور جلکه های ساحلی قرار دارند. شکل آن ها مربوط به تغییرات دوران زمین شناسی آنهاست. این نوع سواحل بدون بریدگی و کمتر در معرض تغییرات شدید قرار می گیرد. این گونه سواحل را می توان به دو دسته تقسیم نمود. 1-ب) سواحلی که تازه از زیر آب دریا بیرون آمده اند. 2-ب)آنهایی که به علت تخریب در سواحل و همچنین موادی که رودها با خود حمل می نمایند حاشیه ساحل بتدریج از آب خارج و معمولا توسط تپه های شنی ساحلی مرتفع تر می شوند. "[2] در این قسمت به برخی از اصطلاحات ژئومورفولوژیکی ساحلی اشاره شد. شاید لازم است قدری بیشتر در این مورد توضیح داده شود. ( Ria )سواحل ریا

اگر بخشی از یک دره رودخانه و یا تمامی آن بوسیله دریایی اشغال شود به آن ساحل ریا می گویند.

علت اشغال دره رودخانه بوسیله دریا ممکن است منشا تکتونیکی داشته باشد یا در اثر پیشروی دریا ناشی از ذوب یخچالها بوجود آید. از جمله شرایط دیگر سواحل ریا آن است که فرسایش یخچالی به اندازه کافی در آنها مشخص باشد. و یا در حاشیه آنها سرزمین خشک ( صحاری یا زمینهای کارستی ) قرار داشته باشد. ( calanqe ) سواحل کالانگ؛

نوعی از سواحل ریا هستند که بریدگی های آن به صورت بن بست باشند. سواحلی که یخچالی دارند. مانند سواحل فیورد ، سواحل اسکیر ، سواحل تراکم یخچالی . الف) سواحل فیورد: به دره های یخچالی که بعد از ذوب یخچال بوسیله دریا اشغال شود ، فیورد می گویند.( اصطلاح نروژی) از این گونه سواحل در غرب نروژ ، جنوب شیلی و جنوب نیوزیلند دیده می شود. ب) سواحل اسکیر( esker )؛

سواحل صخره ای از سنگ های پشت گوسفندی بوجود می آیند که در حاشیه این سواحل مجمع الجزایر و یا جزایر کوچک جای می گزینند. این نوع سواحل در اثر اشغال آب دریا در جلگه های فرسایشی یخچالی بوجود می آیند. قسمت عمده سواحل فنلاند و سوئد از این نوعند. ج) سواحل تراکم یخچالی : این سواحل دره ای به صورت معابر طویل و یا خلیج های مار پیچی با کناره های پست و سر سبز می باشند. سهولت فرسایش دریایی در مواد مورنی ، تراکم سریع مواد در آبهای کم عمق موجب تکامل سریع این نوع سواحل می گردد. اصیل ترین این سواحل در کناره های ژوتلند ایجاد شده اند. 4- سواحل جلگه های غیر یخچالی 5- سواحلی که خطوط ساختمانی دارند مانند سواحل منطبق بر یک گسل 6- سواحل دریاباری ، تحول سواحل در مجاورت دریا بار ها 7- سواحل مختلط " [3] برخی از متخصصان نیز ملاک تقسیم بندی سواحل را فرایند های ایجاد کننده آنها در نظر گرفته اند. به این ترتیب که سواحل را به سه دسته تقسیم می کنند. سواحل اولیه یا سواحلی که در نتیجه فرایند های غیر دریایی بوجود آمده و سواحل ثانویه یا سواحلی که در نتیجه فرایند عوامل دریایی ایجاد شده اند و سواحل ساخت انسان نظیر سواحلی که در هلند ایجاد شده اند. به جز نوع سوم ، دو دسته دیگر خود دارای تسیم بندی های جزئی تر هستند. ( شپارد 1973). الف ) سواحل اولیه ( بوجود آمده در اثر فرایند غیر دریایی) شامل: 1- الف) سواحل فرسایش خشکی که سه نوع متمایز در اینگروه قرار می گیرند. 1-1-الف) دره های رودخانه ای مغروق 2-1-الف) سواحل فرسایش یخچالی مغروق . 3-1-الف ) توپوگرافی کارستی مغروق . 2- الف) سواحل نهشتی که انواع آن شامل: 1-2-الف) سواحل نهشتی رود خانه ای به سه شکل دالبری داخل دریا ، بادبزن آبرفتی مرکب و پهنه جلوی یخچال.2-2-الف) سواحل نهشتی یخچالی به دو شکل مورنهای زیر آب رفته و دورملین های زیر آب رفته. 3-2-الف) سواحل نهشتی بادی با دو نوع حاصل از رسوبات بادی و سواحل تپه ماسه ای . 4-2- الف) سواحل زمین لغزه ای . 3- الف) سواحل متشکل از فعالیت آتشفشانی شامل 1-3-الف) سواحل گدازه روان . 2-3- الف) سواحل انفجاری . 3-3- الف ) سواحل تفرایی ( tephra coast ) ساخته شده از مواد آتشفشانی . 4- الف) سواحل شکل یافته از حرکات دیاستروفیک شامل: 1-4-الف) سواحل گسلی > 2-4-الف) سواحل چین خورده و 3-4-الف) سواحل نفوذی از جمله گنبد های نمکی و برآمدگی های گلی . 5- الف ) سواحل یخی : در مناطقی که جبهه یخچال به درون دریا امتداد می یابد. ب) سواحل ثانویه ( بوجود آمده در اثر فرایند دریایی ) شامل : 1-ب ) سواحل فرسایش امواج که به دو گروه تقسیم می شوند. 1-1-ب) سواحل مستقیم شده بواسطه فرسایش امواج ( شیب آرام بستر دریا آنها را از سواحل گسلی متفاوت می کند.) 2-1-ب) سواحل نا منظم به علت فرسایش امواج ( متفاوت ازدره های مغروق به علت ویزگی نفوذ کمتر در بریدگی ها ) 2-ب) سواحل نهشتی امواج شامل : 1-2-ب) همواری های ساحلی رو به دریا توسط امواج که به علت فقدان شاخه های رو د اصلی و تحدب های دلتا با سواحل نهشتی رود متفاوتند. 2-2-ب ) سواحل سدی جدا شده از خشکی اصلی توسط لاگونها و مردابها . 3-2-ب ) سکو های چنگکی شکل. 4-2- ب ) دماغه های ماسه ای 5-2-ب ) پهنه های گلی یا مرد اب های شور. 3-ب) سواحل ایجاد شده با رسو ارگانیزم ها شاما: 1-3- ب ) سواحل مرجانی 2-3-ب ) سواحل سرپولیدی ( در مناطق حاره ای کرم های سرپولیدی تولید نوعی سیمان می کنند.) 3-3-ب ) سواحل بقایای خرچنگ ها 4-3-ب ) سواحل کرنایی ( درختان کرنا با ریشه خود امکان رسوبگذاری را فراهم می کنند.) 5-3-ب ) سواحل علوفه ای مردابی در خلیج های کم عمق . ج) سواحل ساخت انسان مانند سواحل احیا شده در هلند.[4] ( قبلا با عنوان سواحل مرتفع به آن اشاره شد )( zuess)انواع سواحل از نظر زوس

زوس از منظر ژئو تکتونیکی سواحل را به دو دسته تقسیم می کند. 1- سواحل آتلانتیکی یا سواحل عرضی و برای این دسته دو نوع را از یکدیگر متمایز می سازد. الف ) سواحل آتلانتیکی که در آن محور چین خوردگی ها عمود بر خط ساحل است. ب) سواحل آتلانتیکی که در آن ساحل با زاویه خیلی کم یا زیا د نسبت به جهت امتداد پسکرانه قرار گرفته است. 2- سواحل پاسفیکی یا سواحل طولی و این طبقه نیز دارای دو نوع مشخص می باشد. الف) سواحل پاسفیکی که در آن محور چین خوردگی ها موازی با خط ساحل است. ب ) سواحل پاسیفیکی دالماسی یا سواحلی که در اثر بالا آمدن سطح آب دریا قسمت های انتهایی دره ها از آب پر شده باشد. جانسون در 1919 سواحل را از منظر زنتیکی طبقه بندی کرده است.او معتقد است سواحل دارای انواع چهار گانه ای هستند که عبارتند از : 1- سواحل بالا آمده ، سواحلی که از آب خارج شده اند. 2- سواحل غوطه ور ، سواحلی که به زیر آب فرو رفته اند. 3- سواحل طبیعی ، سواحلی که به تازگی شکل گرفته و یا رد حال شکل گیری هستند . به همین دلیل تا کنون نه به زیر آب دریا ها رفته اند و نه اینکه بالا آمده اند. بلکه شکل فعلی آنها ، شکل واقعی آنها هستند مانند جلگه های آبرفتی ، دلتا ها، سواحل آتشفشانی ، سواحل گسلی و سواحل رشته های مرجانی . 4- سواحل مرکب که سواحلی هستند که حداقل دو مرحله را پشت سر گذارده باشند یعنی پس از تشکیل ابتدا در آب غوطه ور شده و سپس بالا آمده باشند. در سال 1952 کوتون بر اساس ویژگی های تکتونیکی طبقه بندی دیگری را در مورد سواحل عرضه می کند . وی سواحل را به دو دسته سواحل پایدار و سواحل ناپایدار تقسیم می کند.در دسته اول یعنی سواحل پایدار انواع سه گانه ای را معرفی می کند شامل : 1- سواحل پایداری که در آن مناظر ناشی از غوطه ئر شدن در آب حاکمیت دارد.2- سواحل پایداری که در آن مناظر ناشی از خارج شدن از آب حاکمیت دارد. 3- سواحل پایدار متفرقه مانند سواحل فیوردی ، سواحل آتشفشانی و.... در دسته دیگر سواحل ناپایدار شامل چهار تیپ هستند. 1- سواحل ناپایدار بالا آمده که در آن هنوز مناظر ناشی از غوطه ور شدن در اب حاکمیت دارد. 2- سواحل ناپایدار بالاآمده که در آن مناظر ناشی از خارج شدن از آب حاکمیت دارد. 3- سواحل چین خورده و گسلی 4- سواحل متفرقه. در میان متخصصان جغرافیا نام انیمن و نورستروم به دلیل تقسیم بندی متنوعی که عرضه کرده اند در اغلب منابع ثبت شده است . آنها یک بار در 1971 سواحل را به سه دسته تقسیم کردند که انواع آن عبارت بودند از : 1- سواحل در ارتباط با صفحات تکتونیکی در منطقه ساحلی 2- سواحل در ارتباط با فرایند فرسایش و رسوبگذاری شکل یافته در منطقه ساحلی 3- سواحلی که بوسیله امواج در منطقه کرانه ای ساخته می شوند. این متخصصین سواحل نوع اول را با جزئیات بیشتری مشخص نموده اند به نحوی که سواحل در ارتباط با صفحات تکتونیکی را به سواحل انقباضی ( انقباضی قاره ای و انقباضی قوس جزیره ای ) ، سواحل انبساطی ( انبساطی افریقایی که هر دو ساحل مقابل در وضعیت انبساطی قرار دارند و انبساطی امریکایی که یک ساحل وضعیت انبساطی و دیگری وضعیت انقباظی دارد) و سواحل دریا های کناری ( بین قوس جزایر و سواحل قاره ای ) در این دسته بندی مشاهده می شوند.این طبقه بندی با منشائ تکتونیکی انجام شده است. اما همین دو تن طبقه بندی دیگری با منشاو زئومورفولوژیکی ارائه کردند . در این طبقه بندی سواحل شامل انواع : 1- کوهستانی 2- سواحل کم عرض ( تپه ای کم عرض و جلگه ای کم عرض ) 3- سواحل عریض ( تپه ای عریض و جلگه ای عریض 4- سواحل دلتایی 5- سواحل ذیفی ( حاشیه ای ، رشته سدی ، منفرد یا آتول ) 6- سواحل یخچالی در بین همه متخصصان جغرافیای ساحلی ، همچنان که اشاره شد . والنتین جامع ترین طبقه بندی سواحل را عرضه کرده است. در 1952 والنتین سواحل را به دو دسته کلی تقسیم کرد . 1- سواحل پیشرونده ( سواحلی که به سمت دریا پیشروی داشته اند.) 2- سواحل پسرونده . هر یک از این دو دسته خود به دو شاخه تقسیم شده اند. بطوریکه سواحل پیشرونده شامل سواحل بالا آمده و سواحل دور افتاده ( دور از ساحل اصلی شکل گرفته) می شوند. و ن.ع اخیر خود دو زیر شاخه متفاوت دارد شامل سواحل دور افتاده ناشی از حیات زیست دریایی مانند سواحل مرجانی و سواحا مانگرو و دیگری سواحل دور افتاده بدون دخالت حیات زیست دریایی که ناشی از تراکم رسوبات رودخانه ای یا تراکم رسوبات فرایند دریایی می شوند.سواحل پسرونده نیز دو شاخه می شوند: 1- سواحل غوطه ور 2- سواحلی که در نتیجه فرسایش قهقرایی عقب نشینی داشته اند( عقب نشینی دریابار) شاخه اول یعنی سواحل غوطه ور خود دارای دو زیر شاخه است . سواحل غوطه ور ناشی از فرو نشینی توپوگرافی یخچالی ( از نوع فرسایشی یا تراکمی ) و سواحل غوطه ور ناشی از فرو نشینی رسوبات آبرفتی [5]شاید تنوع تقسیم بندی های سواحل مساله گیج کنند های به نظر برسد اما توجه به آن از یک سو دقت نظر محققین را القا می کند و از سوی دیگر ضرورت توجه دقیق به پدیده های جغرافیایی را آشکار می سازد. -ژئومورفولوژی در برنامه ریزی محیطی – ج .ام . هوک – دکتر محمدجعفر زمردیان- سمت 1372 – ص 136[1] - شناخت پیکر زمین – دکتر محمود حریریان – دانشگاه آزاد اسلامی 1369- ص 274[2] - مبانی ژئومورفولوژی _ ص 369[3] -ژئومورفولوژی و مدیریت محیط – ج 2 – ص 130[4] - طبقه بندی انواع سواحل- دکتر محمود علائی طالقانی – مجله رشد آمزش زمین شناسی شماره 32 و 33 – 1372 –ص 29[5]

جغرافياي سواحل2

بررسی روابط متقابل انسان وساحل choobineh@programmer.net دكتر مهدي چوبينه مقدمه سواحل جاهای مطبوع و زیبایی هستند و احتمالا همه ما مشتاقیم وقت بیشتری را در چنین مکانهایی بگذرانیم. اما درست نیست بگوییم که جغرافیدانان نسبت به دیگران وقت بیشتری را در ساحل دریا می گذرانند. علت محور قرار دادن موضوع ساحل این است که ساحل خود جهانی کوچک از انواع پدیده های مخصوص مطالعه جغرافیدانان را در خود دارد. جغرافیدانان امروزی نواحی محیطی را بر حسب افزایش وسعت آنها بر اساس مراتب تقسیم بندی می کنند که از یک میکرو محیط در حیطه محلی شروع و تا ماکرو محیط انسانی به صورت یک کل خاتمه می یابند.[1] خطوط ساحلی دنیا به طول بیش از440 هزارکیلومتریکی از پویاترین محیط های طبیعی رانشان می دهدویکی ازمهمترین زمینه های اعمال متقابل فعالیت انسان وفرایندهای جغرافیایی راعرض می کنند. خطوط ساحلی؛ فرایندهای خارق العاده متنوع و منحصر به فردی را به هم نزدیک می سازند که نه تنها فرایند های دریا را شامل می شوند، بلکه مکانها و موقعیتهای معینی مانند فرایند های حاصل از انتقال آب و رسوبهای رودها به دریا ، تخریب صخره های روی خشکی و اشکال مشابه زمین در بالای حواشی آب ، محصول شرایط و اوضاع عوامل بادی ، یخچالی و پیش از یخچالی را نیز در بر می گیرد.[2] تعریف ساحل: به طور ساده گفته اند که"تلاقی خشکی و دریا ، سطحی را بوجود می آورد که ساحل نامیده می شود. ساحل فضایی است که بین حداکثر سطح آب و حداقل آن را در بر می گیرد. می دانیم که اختلاف سطح حداکثر بالا آمدگی یعنی مدٌ و حداکثر پایین رفتن آب دریا یعنی جزر 20 متر است. ولی عموما" این اختلاف سطح در دریا ها 2 یا3 متر و بسا کمتر نیز می باشد"[3] " سواحل دنیا محیط فیزیکی – جغرافیایی کاملا ویژه ای را می سازند که قبلا بیشتر با اصطلاح (فضای مجادله سه بعدی بین آتمسفر ، هیروسفر و لیتو سفر ) توصیف شده است .در حقیقت این 3 حوزه در ساحل به همدیگر محدود شده و ارتباط متقابل با هم قراردارند. اما برای کامل کردن موضوع ضرورت دارد که بیوسفر را نیز به آن اضافه کنیم"[4] باید توجه داشت که " برخورد هیدروسفر با لیتوسفر سطح تماس خاصی را بوجود می آورد که از نظر نیرو و عمل دارای همان ویژگی هایی است که سطح تماس آتمسفر با لیتوسفربوجود می آورد. منتهی حالت آنها متفاوت می باشد. در ارتباط با شکل زایی ، کاری که از برآیند نیرو ها در این سطح تماس حاصل می شود، به پیدایش شاخهای از جغرافیای به نام ژئومورفولوژی زیردریایی منجر می گردد که به بحث جداگانه ای نیاز دارد. اما بخشی از سطح تماس که در آن لیتوسفر با هیدروسفر و هم با آتمسفر در ارتباط است، محل ویژهای را به نما ( فضای ساحلی ) بوجود می آورد. در این فضا ، شکل گیری زمین به دنیامیسم خاصی مربوط می شود که از ترکیب پدیده های آتمسفر و هیدروسفر به دست می آید. در فضای ساحلی نیز تداخل عوامل و روابط آن ها بسیار متنوع و پیچیده است."[5] البته به این نکته باید توجه داشت که محل تماس هر یک از دو محیط که به آنها اشاره شد، شرایط خاصی را به لحاظ جغرافیایی بوجود می آورد و اساسا ( انترفاس) مکان مطالعات جغرافیایی است. حال که سه محیط و یا به عبارت بهتر چهار محیط در یک مکان واحد با یکدیگر در تعامل قرار می گیرد، اهمیت و پیچیدگی روابط را به لحاظ جغرافیا اعم از طبیعی و انسانی مشخص می سازد. تقریبا در تمام نقشه ها با مقیاس های مختلف ، سواحل به طور معمول به صورت خطی نشان داده می شوند که خشکی را از آب جدا می کند. ولی در طبیعت ، سواحل روی خطوط ثابتی نیستند بلکه یک نوار کم و بیش عریض را می سازند.و بدین وسیله مرزی مشخص بین خشکی و دریا را بوجود می آورند. تحول عرضی این حاشیه مرزی مشخص تابع پارامتر های متفاوتی است که بویژه نوسانات وضعیت آب ، شیب دامنه ساحلی و شیب دامنه زیر آب نزدیک به ساحل جزء آن هستند. والنتین ( 1952) ساحل را این گونه تعریف می کند: ساحل ، منطقه تاثیرگذاری حرکت آب دریا بوسیله امواج ، بین بالاترین و خارجی ترین قسمت به طرف خشکی و پایین ترین و داخلی ترین بخش به طرف دریا است.[6] برای درک بهتر محیط ساحلی به نمودرا زیر توجه کنید. در این نمودار : 1- بالاترین قسمتی که در دوران چهارم تحت تاثیر امواج قرار می گرفته است. 2- بالاترین حدی که حداکثر سطح آب دریا خود را به آن جا می رساند. 3- بالاترین قسمتی که در حال حاضر تحت تاثیر امواج قرار می گیرد. 4- حداکثر سطح آب دریا 5- متوسط سطح آب دریا 6- حداقل سطح آب دریا 7- پایین ترین قسمتی که در حال حاضر تحت تاثیر امواج قرار می گیرد. 8- پایین ترین قسمتی که در دوران چهارم تحت تاثیر امواج قرار گرفته است. -جغرافیا ، ترکیبی نو-پیتر هاگت – دکتر شاپور گودرزی نژاد – سمت-چاپ سوم 1376- ص 34[1] - [2]-ژئو مورفولوژی و مدیریت محیط-آر.یو.کوک و جی.سی. دورکامپ – ترجمه دکتر شاپور گودرزی نژاد- جلد 2 – سمت-1378-ص 123 - مبانی ژئو مورفولوژی- ماکس دریو – دکتر مقصود خیام –نشر نیما تبریز 1366 –ص343[3] -جغرافیای طبیعی دریا ها و سواحل – دیتر کلتات – دکتر محمد رضا ثروتی – سمت-1378- ص 99[4] -ژئومورفولوژی کاربردی در برنامه ریزی عمران ناحیه ای – دکتر عبدالحمید رجایی – نشر قومس 1373 – ص 119[5] - جغرافیای طبیعی دریا و سواحل – ص 96[6]

جغرافياي سواحل

با سلام از امروز مطالبي را تحت عنوان "بررسي روابط متقابل انسان و سواحل " در اين وبلاگ خواهم نوشت. اين مطالب بخشي از

كتابي خواهد بود كه در دست تاليف است. نقل از مطالب آن با ذكر ماخذ آزاد است .

بررسی روابط متقابل انسان و ساحل دکتر مهدی چوبینه 1383 فهرست: مقدمه تعریف ساحل زیبایی شناسی سواحل انواع سواحل چگونگی پيدايش سواحل تغيير سواحل تاثير امواج بر سواحل تاثير جزر و مد بر سواحل رابطه انسان و ساحل نقش سواحل در زندگی انسان تاريخچه سکونت انسان در سواحل توانهای محیطی مناطق ساحلی گردشگری در سواحل تغيير چشم انداز سواحل روابط متقابل انسان و ساحل فعاليتهای انسان در سواحل آلودگی سواحل مديریت سواحل خلاصه منابع

اعلام انسداد وبلاگ آموزش جغرافيا در ايران

با سلام به دوستان از امروز دسترسي به سرور پرشين بلاگ برايم مقدور نيست . بنابراين مطالبم را دراين وبلاگ جايگزين مي نويسم. اميدوارم هر چه زودتر اين محدوديت براي وبلاگ هاي آموزشي بر طرف گردد.