جغرافياي سواحل2

بررسی روابط متقابل انسان وساحل choobineh@programmer.net دكتر مهدي چوبينه مقدمه سواحل جاهای مطبوع و زیبایی هستند و احتمالا همه ما مشتاقیم وقت بیشتری را در چنین مکانهایی بگذرانیم. اما درست نیست بگوییم که جغرافیدانان نسبت به دیگران وقت بیشتری را در ساحل دریا می گذرانند. علت محور قرار دادن موضوع ساحل این است که ساحل خود جهانی کوچک از انواع پدیده های مخصوص مطالعه جغرافیدانان را در خود دارد. جغرافیدانان امروزی نواحی محیطی را بر حسب افزایش وسعت آنها بر اساس مراتب تقسیم بندی می کنند که از یک میکرو محیط در حیطه محلی شروع و تا ماکرو محیط انسانی به صورت یک کل خاتمه می یابند.[1] خطوط ساحلی دنیا به طول بیش از440 هزارکیلومتریکی از پویاترین محیط های طبیعی رانشان می دهدویکی ازمهمترین زمینه های اعمال متقابل فعالیت انسان وفرایندهای جغرافیایی راعرض می کنند. خطوط ساحلی؛ فرایندهای خارق العاده متنوع و منحصر به فردی را به هم نزدیک می سازند که نه تنها فرایند های دریا را شامل می شوند، بلکه مکانها و موقعیتهای معینی مانند فرایند های حاصل از انتقال آب و رسوبهای رودها به دریا ، تخریب صخره های روی خشکی و اشکال مشابه زمین در بالای حواشی آب ، محصول شرایط و اوضاع عوامل بادی ، یخچالی و پیش از یخچالی را نیز در بر می گیرد.[2] تعریف ساحل: به طور ساده گفته اند که"تلاقی خشکی و دریا ، سطحی را بوجود می آورد که ساحل نامیده می شود. ساحل فضایی است که بین حداکثر سطح آب و حداقل آن را در بر می گیرد. می دانیم که اختلاف سطح حداکثر بالا آمدگی یعنی مدٌ و حداکثر پایین رفتن آب دریا یعنی جزر 20 متر است. ولی عموما" این اختلاف سطح در دریا ها 2 یا3 متر و بسا کمتر نیز می باشد"[3] " سواحل دنیا محیط فیزیکی – جغرافیایی کاملا ویژه ای را می سازند که قبلا بیشتر با اصطلاح (فضای مجادله سه بعدی بین آتمسفر ، هیروسفر و لیتو سفر ) توصیف شده است .در حقیقت این 3 حوزه در ساحل به همدیگر محدود شده و ارتباط متقابل با هم قراردارند. اما برای کامل کردن موضوع ضرورت دارد که بیوسفر را نیز به آن اضافه کنیم"[4] باید توجه داشت که " برخورد هیدروسفر با لیتوسفر سطح تماس خاصی را بوجود می آورد که از نظر نیرو و عمل دارای همان ویژگی هایی است که سطح تماس آتمسفر با لیتوسفربوجود می آورد. منتهی حالت آنها متفاوت می باشد. در ارتباط با شکل زایی ، کاری که از برآیند نیرو ها در این سطح تماس حاصل می شود، به پیدایش شاخهای از جغرافیای به نام ژئومورفولوژی زیردریایی منجر می گردد که به بحث جداگانه ای نیاز دارد. اما بخشی از سطح تماس که در آن لیتوسفر با هیدروسفر و هم با آتمسفر در ارتباط است، محل ویژهای را به نما ( فضای ساحلی ) بوجود می آورد. در این فضا ، شکل گیری زمین به دنیامیسم خاصی مربوط می شود که از ترکیب پدیده های آتمسفر و هیدروسفر به دست می آید. در فضای ساحلی نیز تداخل عوامل و روابط آن ها بسیار متنوع و پیچیده است."[5] البته به این نکته باید توجه داشت که محل تماس هر یک از دو محیط که به آنها اشاره شد، شرایط خاصی را به لحاظ جغرافیایی بوجود می آورد و اساسا ( انترفاس) مکان مطالعات جغرافیایی است. حال که سه محیط و یا به عبارت بهتر چهار محیط در یک مکان واحد با یکدیگر در تعامل قرار می گیرد، اهمیت و پیچیدگی روابط را به لحاظ جغرافیا اعم از طبیعی و انسانی مشخص می سازد. تقریبا در تمام نقشه ها با مقیاس های مختلف ، سواحل به طور معمول به صورت خطی نشان داده می شوند که خشکی را از آب جدا می کند. ولی در طبیعت ، سواحل روی خطوط ثابتی نیستند بلکه یک نوار کم و بیش عریض را می سازند.و بدین وسیله مرزی مشخص بین خشکی و دریا را بوجود می آورند. تحول عرضی این حاشیه مرزی مشخص تابع پارامتر های متفاوتی است که بویژه نوسانات وضعیت آب ، شیب دامنه ساحلی و شیب دامنه زیر آب نزدیک به ساحل جزء آن هستند. والنتین ( 1952) ساحل را این گونه تعریف می کند: ساحل ، منطقه تاثیرگذاری حرکت آب دریا بوسیله امواج ، بین بالاترین و خارجی ترین قسمت به طرف خشکی و پایین ترین و داخلی ترین بخش به طرف دریا است.[6] برای درک بهتر محیط ساحلی به نمودرا زیر توجه کنید. در این نمودار : 1- بالاترین قسمتی که در دوران چهارم تحت تاثیر امواج قرار می گرفته است. 2- بالاترین حدی که حداکثر سطح آب دریا خود را به آن جا می رساند. 3- بالاترین قسمتی که در حال حاضر تحت تاثیر امواج قرار می گیرد. 4- حداکثر سطح آب دریا 5- متوسط سطح آب دریا 6- حداقل سطح آب دریا 7- پایین ترین قسمتی که در حال حاضر تحت تاثیر امواج قرار می گیرد. 8- پایین ترین قسمتی که در دوران چهارم تحت تاثیر امواج قرار گرفته است. -جغرافیا ، ترکیبی نو-پیتر هاگت – دکتر شاپور گودرزی نژاد – سمت-چاپ سوم 1376- ص 34[1] - [2]-ژئو مورفولوژی و مدیریت محیط-آر.یو.کوک و جی.سی. دورکامپ – ترجمه دکتر شاپور گودرزی نژاد- جلد 2 – سمت-1378-ص 123 - مبانی ژئو مورفولوژی- ماکس دریو – دکتر مقصود خیام –نشر نیما تبریز 1366 –ص343[3] -جغرافیای طبیعی دریا ها و سواحل – دیتر کلتات – دکتر محمد رضا ثروتی – سمت-1378- ص 99[4] -ژئومورفولوژی کاربردی در برنامه ریزی عمران ناحیه ای – دکتر عبدالحمید رجایی – نشر قومس 1373 – ص 119[5] - جغرافیای طبیعی دریا و سواحل – ص 96[6]