زمين شناسي دريايي

اقيانوس ها و درياها بيش از 360 ميليون كيلومتر مربع يعني حدود 71 درصد سطح زمين را مي پوشاند و بنابراين اهميت آن به عنوان مهمترين تشكيل دهنده هيدروسفر در زندگي بشر غير قابل انكار است. زندگي انسان به طور مستقيم و يا غير مستقيم وابسته به دريا و اقيانوس مي باشد و اصولاً بر اساس شواهد زمين شناسي اولين موجودات حياتي يا كمپلكس هاي ارگانيك كه به صورت بقاياي فسيلي در اسليت ها و شيست هاي كربن دار آركئن به جا مانده اند و به عنوان شكلي از حيات تلقي شده اند، در رابطه با واكنش بين هيدروسفر و اتمسفر بوده است. كهن ترين سنگهاي رسوبي داراي تركيبات كربن دار به حدود 7/3 ميليارد سال قبل بر مي گردد كه بنظــــر مي رسد مربوط به ساختمان جلبك هاي اوليه باشد. در حدود 8/1 الي 2 ميليارد سال قبل گسترش فرايند فتوسنتز و در نتيجه توسعه گياهان سبز موجب تحول عمده در تشكيل حيات و تنوع زيستي گرديد. بالاخره اولين موجودات با ساختمان پيچيده و عالي تر مانند ماهي هاي زرّه دار در درياها و اقيانوس هاي كهن زاده شده و به حيات خويش ادامه دادند.طي دوران هاي زمين شناسي ديرينه زيستي، ميانه زيستي تا نوزيستي و زمان حاضر حيات موجودات همواره وابسته به آب و در مرحله اول وجود و بقاي اقيانوس ها بوده است و اهميّت آب به حدي است كه خداوند متعال در كتاب آسماني ما مستقيماً به آن تاكيد فرموده است. بهره گيري از اقيانوس ها تنها محدود به فرايندهاي زيستي نمي باشد بلكه تحولات و وقايع زمين شناسي طي دوران ها و ادوار زمين شناسي همواره وابسته به گسترش حوضه هاي اقيانوسي و يا ناپديدي آنها مانند اقيانوس كهن تتيس و ظهور جزاير ،خشكي ها و قاره ها در رابطه با فرايندهاي زمين ساختي و كوهزايي بوده است. اين تحولات زمين شناسي در قالب تكتونيك ورقي توجيه كننده ظهور خشكي ها و قاره ها است كه بستري مناسب براي زندگي زيست مندان خشكي فراهم نموده است. چرخه فرسايشي خشكي ها و حمل رسوبات به دريا و فرايند رسوب گذاري از جمله پديده هاي مهم زمين شناسي است كه به طور مستمر در زمين صورت مي گيرد.هوازدگي ،فرسايـش، رسوب گذاري و بالاخره دياژنز يا سخت شدگي رسوبات منجر به تشكيل انواع سنگهاي رسوبي و همچنين تشكيل برخي كانسارها و ذخائر معدن در بستر درياها و اقيانوس هــــا مي گردد . اين رسوبات مجدداً در چرخه اي نو با انباشتگي و چين خوردگي از آب خارج شده و تشكيل سرزميني جديد مي دهند و بدين ترتيب اين تحولات چرخه اي همواره پويا بـــــاقي مي مانند. از كل آب هاي هيدروسفر حدود 97 درصد مربوط به وزن آبهاي موجود در درياها و اقيانوس ها است و چرخش آب در هيدروسفر موجب تغييرات ژئوشيميايي از جمله هوازدگي و حمل مواد جامد و محلول مي گردد.ذرّات رسوبي كه از سطح خشكي ها وارد محيط رسوبــي مي گردند داراي تنوّع بسيار مي باشند ولي در آن ميان تركيبات سيليكاته مانند ذرات تخريبي سيليسي و رس ها اهميت زيادي داشته و آنها همراه با كانيهاي سنگين و عناصر فلزي در محيط رسوبي انباشته مي شوند.تجزيه و تخريب شيميايي اين رسوبات موجب آزادي پاره اي از عناصرشيميايي در محيط رسوبي مي گردد. بنابراين مطالعه رسوبات بستر و آب درياها و بررسي عناصر و كانيهاي سنگين و ذخائر معدني سواحل از جمله اهداف مهم در بررسي هاي زمين شناسي دريايي است كه به طور غير مستقيم مي تواند مورد استفاده ديگر علوم، از جمله بررسي مناطق و تعيين محدوده هاي مناسب براي پرورش ميگو و ديگر موجودات آب زي خواهد بود. مطالعه عناصر فلزي كه به طور طبيعي طي چرخه هوازدگي ،فرسايش ،حمل و نقل توسط طبيعت و يا به طور غير طبيعي به واسطه فعاليت هاي صنعتي و پس آب هاي كارخانه ها وارد رودخانه ها و سپس دريا و اقيانوس مي گردد نيز مقوله اي است كه با مطالعات ژئوشيميايي عناصر فلزي مي توان برآورد و تخميني از حجم ورودي اين عناصر و ميزان تمركز آنها در ته نشستهاي ساحلي و بستر درياها به عمل آورد.اگر ميزان تمركز پاره اي ازاين عناصر فلزي از حد مجاز تجاوز كند مي تواند موجب آلودگي سواحل و بستر دريا و تاثير مستقيم در زندگي زيست مندان دريايي و خشكي داشته باشد. نياز روز افزون بشر به دريا و استفاده از دريا و اقيانوس به عنوان يك راه ارتباطي مهم و اقتصادي در كشتيراني و همچنين ايجاد سازه هاي دريايي مانند توسعه بنادر،اسكله ها ،ايجاد پناهگاه هاي صيادي، نصب سكوهاي استخراج نفت و گاز،گذر خطوط انتقال نيرو و انرژي (نفت ، گاز ،الكتريسيته) و آب و غيره در سالهاي اخير ابعاد گسترده اي يافته است.انجام اين مهم و توسعه صنعتي و سرمايه گذاري هاي سنگين اقتصادي بدون بررسي و مطالعات زيربنائي مانند مطالعه زمين شناسي مهندسي سواحل و مطالعه زير ساخت هاي محدوده هاي ساحلي و بستر درياها با خطر روبرو خواهد بود.مطالعات زمين شناسي مهندسي،بررسي ساختارهاي تكتونيكي سواحل و مناطق دريائي ، تعيين نقش فرسايش سواحل و تغييرات سطح درياها به عنوان عوامل مطالعاتي زيربنائي مهم محسوب مي شوند. هر گونه تغيير در وضعيت طبيعي سواحل و بنادر نيز بازتاب مهمي بر آكوسيستم هاي مناطق دريائي خواهد داشت و بنابراين انجام هر گونه پروژه صنعتي منوط به بررسي اين مطالعات زيربنائي خواهد بود. اهميت اقيانوس ها بنحوي است كه امروزه آنرا به عنوان يك سيّاره در نظر گرفته انــد و بررسي هاي اقيانوس شناسي از جمله زمين شناسي دريايي ابعاد گسترده جهاني يافته است.مطالعات هيدروديناميكي ،مطالعات ژئوفيزيكي و لرزه نگاري،حفاري هاي زيردريايي به منظور شناخت ساختمان پوسته اقيانوسي و مطالعه ذخائر معدني آن مانند انباشته ها و نودولهاي منگنز، سولفورهاي فلزي، بررسي ذخائر هيدروكربوري و غيره بخشي از اين مطالعات محسوب مي شوند. با عنايت به مراتب فوق و با توجه به اهميّت نقش درياها و مناطق ساحلي كشور در توسعه پايدار ملّي مي بايست گامهاي بزرگي در جهت مطالعه و شناخت سواحل و پهنه هاي آب ايران برداشت. البته تا رسيدن به اهداف نهائي راه درازي در پيش است و بنابراين لازم است با نگرش ويژه به مطالعات زمين شناسي دريايي و همكاري گروه هاي مطالعاتي و تحقيقاتي ارگانهاي مختلف كشور مانند گروه هاي رسوب شناسي و زمين شناسي دريايي ، ژئوشيمي ، ژئوفيزيك ،اكتشاف،زمين شناسي مهندسي سواحل ، ژئومورفولوژي ، شيمي دريا ، فيزيك دريا و تحقيقات آزمايشگاهي بررسي هاي سيستماتيك زير را محقق سازيم: -تهيه نقشه هاي زمين شناسي و معدني سواحل ايران. - مطالعات زمين شناسي مهندسي و ژئوتكنيك. - بررسي ساختارهاي تكتونيكي سواحل و مناطق دريايي ايران . -مطالعات زمين ريخت شناسي (ژئومورفولژيكي ) و بررسي نقش فرسايش سواحل و تغييرات سطح درياها . - بررسي هاي شيميايي و ژئوشيميايي دريا ها . - بررسي هاي ژئوفيزيك دريايي. پي جويي و پتانسيل يابي منابع معدني و مصالح مناسب در سواحل رسوبات بستر ساحل حد واسط خط ساحلي و فلات قاره جايگاه مناسبي بــراي رسوب گذاري و تمركز مواد معدني حمل شده توسط رودخانه ها به دريا و نقل وانتقال توسط جريانات و امواج ساحلي به نقاط دورتر از مصب رودخانه هاست. كنترل زون هاي گسترش و تمركز مواد حمل شده اساس فعاليت پتانسيل يابي را تشكيل مي دهد. بسياري از مواد معدني تحت تأثير پديده هاي جزر و مد ،حركت امواج و حركت آبهاي ساحلي در فاصله اي نه چندان دور از خط ساحل بصورت نوارهايي جايگاه ويژه تمركز ماسه هاي كروم دار،تيتان دار بصورت ايلمنيت و روتيل، زيركونيم ، طلا، كاستيريت و غيره هستند كه مي بايستي مورد بررسي هاي ژئوشيميايي قرار گيرند همچنين گسترش و توسعه استانهاي ساحلي كشور لاجرم با احداث اسكله ها،موج شكن ها و ديگر سازه هاي دريايي همراه مي باشد كه در اين راستا به جز اهميت نقش طراحي و رعايت اصول مهندسي اين نوع سازه ها،آنچه كه داراي اهميت حياتي مي باشد استفاده از مواد و مصالح مناسب براي اين نوع سازه ها مي باشد.در زمينه تعيين پراكندگي و گسترش مواد و مصالح مناسب براي احداث موج شكنها، اسكله ها و ديگر سازه هاي دريايي مي بايست شناخت عمومي و درج موقعيت اين نوع مصالح در نقشه ها مشخص گردد و پس از تشحيص بهترين و مناسب ترين موقعيت ها پارامترهاي ديگر اقتصادي مانند ميزان ذخيره، سهولت دست يابي ،كاربري و 000 در نظر گرفته مي شود. كه در اين مرحله با توجه به چگونگي ذخيره و ميزان گسترش آن برداشتهاي در حد مقياس 000،50: 1 نيز قابل اجرا مي باشد همچنين مطالعه پتروگرافي،انجام آزمايشهاي مقاومت در برابر خرد شــدن، اندازه گيري چگالي حداكثر جذب آب،مقاومت در برابر سايش،استحكام در برابر عوامل جوي ،ذرات و قطعات نرم و خرد شونده و ديگر آزمايشهاي لازم صورت خواهد پذيرفت. بررسي هاي زمين شناسي دريايي (زمين دريايي) هدف اصلي و كلان آن بررسي هاي ژئوفيزيكي ، ژئوشيميايي و ژئوديناميكي درياها مي باشد و اهداف خرد آن شامل : -حوضه بندي نواحي ساحلي و پهنه هاي آبي تا رژيم حقوقي كشور. - بررسي و مطالعه عوامل تأثير گذار و تأثير پذير. -رسوب شناسي رسوبات نرم و منفصل. -بررسي و مطالعه عوامل اقليمي و هواشناسي . -بررسي ومطالعه فيزيوگرافي منطقه. -بررسي و مطالعه عوامل مرتبط با شبكه هيدرولوژي و تأثير ئيدروليك رودخانه ها در مصب و مناطق ورودي به دريا. -بررسي و مطالعه كمّي و كيفي سفره هاي آب زيرزميني در مناطق ساحلي و تعيين حّد تداخل آب شور و شيرين. - بررسي و مطالعه جريانات و امواج و تأثير آنها بر محيط هاي ساحلي. -تعيين خط ساحلي (Coastal line) و محدوده ساحل (Beach Zone) و حد هجوم و پسروي آب دريا و ترسيم خط اطمينان (Coastal safe line) در ساحل. - بررسي ژئومورفولوژي سواحل. - بررسي و مطالعه كف دريا ( Bathymetry). -بررسي و تعيين ضخامت رسوبات . -بررسي ژئوشيمي رسوبات نرم . -بررسي و مطالعه سواحل از ديدگاه مديريتي و ساماندهي. -تعيين و بررسي مراحل رشد و تكامل ساحل. -تعيين خاستگاه رسوب. -مطالعه رژيم هاي فيزيكي حاكم در سواحل و مصب ها. -بررسي و اندازه گيري پارامترهاي فيزيكي و شيميايي آب دريا. -بررسي لايه هاي حرارتي آب. -تعيين پارامترهاي مختلف شيميايي و فيزيكي در ستون و اعماق مختلف آب. -بررسي شيمي و ژئوشيمي دريا. پي جويي و پتانسيل يابي منابع معدني و مصالح مناسب در سواحل رسوبات بستر ساحل حد واسط خط ساحلي و فلات قاره جايگاه مناسبي بــراي رسوب گذاري و تمركز مواد معدني حمل شده توسط رودخانه ها به دريا و نقل وانتقال توسط جريانات و امواج ساحلي به نقاط دورتر از مصب رودخانه هاست. كنترل زون هاي گسترش و تمركز مواد حمل شده اساس فعاليت پتانسيل يابي را تشكيل مي دهد. بسياري از مواد معدني تحت تأثير پديده هاي جزر و مد ،حركت امواج و حركت آبهاي ساحلي در فاصله اي نه چندان دور از خط ساحل بصورت نوارهايي جايگاه ويژه تمركز ماسه هاي كروم دار،تيتان دار بصورت ايلمنيت و روتيل، زيركونيم ، طلا، كاستيريت و غيره هستند كه مي بايستي مورد بررسي هاي ژئوشيميايي قرار گيرند همچنين گسترش و توسعه استانهاي ساحلي كشور لاجرم با احداث اسكله ها،موج شكن ها و ديگر سازه هاي دريايي همراه مي باشد كه در اين راستا به جز اهميت نقش طراحي و رعايت اصول مهندسي اين نوع سازه ها،آنچه كه داراي اهميت حياتي مي باشد استفاده از مواد و مصالح مناسب براي اين نوع سازه ها مي باشد.در زمينه تعيين پراكندگي و گسترش مواد و مصالح مناسب براي احداث موج شكنها، اسكله ها و ديگر سازه هاي دريايي مي بايست شناخت عمومي و درج موقعيت اين نوع مصالح در نقشه ها مشخص گردد و پس از تشحيص بهترين و مناسب ترين موقعيت ها پارامترهاي ديگر اقتصادي مانند ميزان ذخيره، سهولت دست يابي ،كاربري و 000 در نظر گرفته مي شود. كه در اين مرحله با توجه به چگونگي ذخيره و ميزان گسترش آن برداشتهاي در حد مقياس 000،50: 1 نيز قابل اجرا مي باشد همچنين مطالعه پتروگرافي،انجام آزمايشهاي مقاومت در برابر خرد شــدن، اندازه گيري چگالي حداكثر جذب آب،مقاومت در برابر سايش،استحكام در برابر عوامل جوي ،ذرات و قطعات نرم و خرد شونده و ديگر آزمايشهاي لازم صورت خواهد پذيرفت. به نقل از:پايگاه ملي داده هاي زمين