جغرافياي سواحل 3

انواع سواحل: از آنجا که طبقه بندی در علوم مختلف از مهمترین بخش های هر نوشته علمی به حساب می آید ، این قسمت را به طور مفصل تری ارائه کرده ایم. زیرا شناخت پدیده مورد نظر که در اینجا مراد ساحل است ، هر چه بهتر ، بیشتر و عمیق تر صورت پذیرد.و سایر موضوعات را که با آن ارتباط پیدا می کنند ، غنی تر خواهد شد. " روش های متعدد و گوناگونی برای طبقه بندی خطوط ساحلی وجود دارند. برخی از آنها عبارتند از : طبقه بندی از نظر طبیعی ، به لحاظ استراتژیک و از نگاه اقتصادی . از نظر طبیعی سواحل را می توان به دو گروه پرتگاهها ( سواحل پرتگاهی ) و سواحل پست ( بسته به مواد سنگی یا سست و نرم ) طبقه بندی کرد. چنین تقسیم بندی کلی را می توان به صورت جزئی تری نیز انجام داد. مثلا این تقسیم بندی می تواند بر اساس استعداد و حساسیت به زمین لغزه ها یا جزیانهای گل و یا بر اساس ترکیب بندی زمین شناسی باشد.در زمینه نظامی نیز سواحل را می توان از نظر مشکلات یا تسهیلات ورود به خشکی ، چگونگی محدودیتها و موانع دسترسی به نواحی دور از ساحل و غیره شناسایی و ارزیابی کرد. از نظر اقتصادی ، قلمرو توسعه صنعتی ملاک ارزیابی به شمار می آید که این قلمرو توسط خور های حفاظ دار ، آبهای عمیق و قابلیت احیاء و اصلاح زمین مشخص می شود. سواحل شن زار ( پلاژ) و منطقه دور از ساحل می توانند بالقوه به عنوان منبعی بزرگ در مقاصد ساختمانی به شمار آیند.سواحل را حتی از نظر تفریحی می توان بر اساس جنبه های حرفه ای ورزشی ، توجه به مناظر طبیعی ، خانه ها یا کلبه های دوران بازنشستگی یا پلاژهای روز تعطیلی تقسیم کرد."[1] برخی نیز عقیده دارند سواحل را می توان از نظر ارتفاع طبقه بندی نمود:" سواحل مرتفع و سواحل پست : الف) سواحل مرتفع شامل سواحل عرضی و سواحل طولی 1-الف) سواحل عرضی ، سواحلی هستند که محور چین خوردگی های طبقات رسوبی ، عمود بر ساحل باشد.( نوع آتلانتیکی) انواع آن شامل سواحل مردابی یا خلیجی ، سواحل ریا ، سواحل یخچالی ، سواحل شکست و... می باشند. 2-الف) سواحل طولی ، سواحلی هستند که محور چین خوردگی های طبقات رسوبی ، موازی با ساحل قرار دارد( نوع پاسیفکی) تغییر شکل در این دسته بسیار کم است. ب) سواحل پست که معمولا مجاور جلکه های ساحلی قرار دارند. شکل آن ها مربوط به تغییرات دوران زمین شناسی آنهاست. این نوع سواحل بدون بریدگی و کمتر در معرض تغییرات شدید قرار می گیرد. این گونه سواحل را می توان به دو دسته تقسیم نمود. 1-ب) سواحلی که تازه از زیر آب دریا بیرون آمده اند. 2-ب)آنهایی که به علت تخریب در سواحل و همچنین موادی که رودها با خود حمل می نمایند حاشیه ساحل بتدریج از آب خارج و معمولا توسط تپه های شنی ساحلی مرتفع تر می شوند. "[2] در این قسمت به برخی از اصطلاحات ژئومورفولوژیکی ساحلی اشاره شد. شاید لازم است قدری بیشتر در این مورد توضیح داده شود. ( Ria )سواحل ریا

اگر بخشی از یک دره رودخانه و یا تمامی آن بوسیله دریایی اشغال شود به آن ساحل ریا می گویند.

علت اشغال دره رودخانه بوسیله دریا ممکن است منشا تکتونیکی داشته باشد یا در اثر پیشروی دریا ناشی از ذوب یخچالها بوجود آید. از جمله شرایط دیگر سواحل ریا آن است که فرسایش یخچالی به اندازه کافی در آنها مشخص باشد. و یا در حاشیه آنها سرزمین خشک ( صحاری یا زمینهای کارستی ) قرار داشته باشد. ( calanqe ) سواحل کالانگ؛

نوعی از سواحل ریا هستند که بریدگی های آن به صورت بن بست باشند. سواحلی که یخچالی دارند. مانند سواحل فیورد ، سواحل اسکیر ، سواحل تراکم یخچالی . الف) سواحل فیورد: به دره های یخچالی که بعد از ذوب یخچال بوسیله دریا اشغال شود ، فیورد می گویند.( اصطلاح نروژی) از این گونه سواحل در غرب نروژ ، جنوب شیلی و جنوب نیوزیلند دیده می شود. ب) سواحل اسکیر( esker )؛

سواحل صخره ای از سنگ های پشت گوسفندی بوجود می آیند که در حاشیه این سواحل مجمع الجزایر و یا جزایر کوچک جای می گزینند. این نوع سواحل در اثر اشغال آب دریا در جلگه های فرسایشی یخچالی بوجود می آیند. قسمت عمده سواحل فنلاند و سوئد از این نوعند. ج) سواحل تراکم یخچالی : این سواحل دره ای به صورت معابر طویل و یا خلیج های مار پیچی با کناره های پست و سر سبز می باشند. سهولت فرسایش دریایی در مواد مورنی ، تراکم سریع مواد در آبهای کم عمق موجب تکامل سریع این نوع سواحل می گردد. اصیل ترین این سواحل در کناره های ژوتلند ایجاد شده اند. 4- سواحل جلگه های غیر یخچالی 5- سواحلی که خطوط ساختمانی دارند مانند سواحل منطبق بر یک گسل 6- سواحل دریاباری ، تحول سواحل در مجاورت دریا بار ها 7- سواحل مختلط " [3] برخی از متخصصان نیز ملاک تقسیم بندی سواحل را فرایند های ایجاد کننده آنها در نظر گرفته اند. به این ترتیب که سواحل را به سه دسته تقسیم می کنند. سواحل اولیه یا سواحلی که در نتیجه فرایند های غیر دریایی بوجود آمده و سواحل ثانویه یا سواحلی که در نتیجه فرایند عوامل دریایی ایجاد شده اند و سواحل ساخت انسان نظیر سواحلی که در هلند ایجاد شده اند. به جز نوع سوم ، دو دسته دیگر خود دارای تسیم بندی های جزئی تر هستند. ( شپارد 1973). الف ) سواحل اولیه ( بوجود آمده در اثر فرایند غیر دریایی) شامل: 1- الف) سواحل فرسایش خشکی که سه نوع متمایز در اینگروه قرار می گیرند. 1-1-الف) دره های رودخانه ای مغروق 2-1-الف) سواحل فرسایش یخچالی مغروق . 3-1-الف ) توپوگرافی کارستی مغروق . 2- الف) سواحل نهشتی که انواع آن شامل: 1-2-الف) سواحل نهشتی رود خانه ای به سه شکل دالبری داخل دریا ، بادبزن آبرفتی مرکب و پهنه جلوی یخچال.2-2-الف) سواحل نهشتی یخچالی به دو شکل مورنهای زیر آب رفته و دورملین های زیر آب رفته. 3-2-الف) سواحل نهشتی بادی با دو نوع حاصل از رسوبات بادی و سواحل تپه ماسه ای . 4-2- الف) سواحل زمین لغزه ای . 3- الف) سواحل متشکل از فعالیت آتشفشانی شامل 1-3-الف) سواحل گدازه روان . 2-3- الف) سواحل انفجاری . 3-3- الف ) سواحل تفرایی ( tephra coast ) ساخته شده از مواد آتشفشانی . 4- الف) سواحل شکل یافته از حرکات دیاستروفیک شامل: 1-4-الف) سواحل گسلی > 2-4-الف) سواحل چین خورده و 3-4-الف) سواحل نفوذی از جمله گنبد های نمکی و برآمدگی های گلی . 5- الف ) سواحل یخی : در مناطقی که جبهه یخچال به درون دریا امتداد می یابد. ب) سواحل ثانویه ( بوجود آمده در اثر فرایند دریایی ) شامل : 1-ب ) سواحل فرسایش امواج که به دو گروه تقسیم می شوند. 1-1-ب) سواحل مستقیم شده بواسطه فرسایش امواج ( شیب آرام بستر دریا آنها را از سواحل گسلی متفاوت می کند.) 2-1-ب) سواحل نا منظم به علت فرسایش امواج ( متفاوت ازدره های مغروق به علت ویزگی نفوذ کمتر در بریدگی ها ) 2-ب) سواحل نهشتی امواج شامل : 1-2-ب) همواری های ساحلی رو به دریا توسط امواج که به علت فقدان شاخه های رو د اصلی و تحدب های دلتا با سواحل نهشتی رود متفاوتند. 2-2-ب ) سواحل سدی جدا شده از خشکی اصلی توسط لاگونها و مردابها . 3-2-ب ) سکو های چنگکی شکل. 4-2- ب ) دماغه های ماسه ای 5-2-ب ) پهنه های گلی یا مرد اب های شور. 3-ب) سواحل ایجاد شده با رسو ارگانیزم ها شاما: 1-3- ب ) سواحل مرجانی 2-3-ب ) سواحل سرپولیدی ( در مناطق حاره ای کرم های سرپولیدی تولید نوعی سیمان می کنند.) 3-3-ب ) سواحل بقایای خرچنگ ها 4-3-ب ) سواحل کرنایی ( درختان کرنا با ریشه خود امکان رسوبگذاری را فراهم می کنند.) 5-3-ب ) سواحل علوفه ای مردابی در خلیج های کم عمق . ج) سواحل ساخت انسان مانند سواحل احیا شده در هلند.[4] ( قبلا با عنوان سواحل مرتفع به آن اشاره شد )( zuess)انواع سواحل از نظر زوس

زوس از منظر ژئو تکتونیکی سواحل را به دو دسته تقسیم می کند. 1- سواحل آتلانتیکی یا سواحل عرضی و برای این دسته دو نوع را از یکدیگر متمایز می سازد. الف ) سواحل آتلانتیکی که در آن محور چین خوردگی ها عمود بر خط ساحل است. ب) سواحل آتلانتیکی که در آن ساحل با زاویه خیلی کم یا زیا د نسبت به جهت امتداد پسکرانه قرار گرفته است. 2- سواحل پاسفیکی یا سواحل طولی و این طبقه نیز دارای دو نوع مشخص می باشد. الف) سواحل پاسفیکی که در آن محور چین خوردگی ها موازی با خط ساحل است. ب ) سواحل پاسیفیکی دالماسی یا سواحلی که در اثر بالا آمدن سطح آب دریا قسمت های انتهایی دره ها از آب پر شده باشد. جانسون در 1919 سواحل را از منظر زنتیکی طبقه بندی کرده است.او معتقد است سواحل دارای انواع چهار گانه ای هستند که عبارتند از : 1- سواحل بالا آمده ، سواحلی که از آب خارج شده اند. 2- سواحل غوطه ور ، سواحلی که به زیر آب فرو رفته اند. 3- سواحل طبیعی ، سواحلی که به تازگی شکل گرفته و یا رد حال شکل گیری هستند . به همین دلیل تا کنون نه به زیر آب دریا ها رفته اند و نه اینکه بالا آمده اند. بلکه شکل فعلی آنها ، شکل واقعی آنها هستند مانند جلگه های آبرفتی ، دلتا ها، سواحل آتشفشانی ، سواحل گسلی و سواحل رشته های مرجانی . 4- سواحل مرکب که سواحلی هستند که حداقل دو مرحله را پشت سر گذارده باشند یعنی پس از تشکیل ابتدا در آب غوطه ور شده و سپس بالا آمده باشند. در سال 1952 کوتون بر اساس ویژگی های تکتونیکی طبقه بندی دیگری را در مورد سواحل عرضه می کند . وی سواحل را به دو دسته سواحل پایدار و سواحل ناپایدار تقسیم می کند.در دسته اول یعنی سواحل پایدار انواع سه گانه ای را معرفی می کند شامل : 1- سواحل پایداری که در آن مناظر ناشی از غوطه ئر شدن در آب حاکمیت دارد.2- سواحل پایداری که در آن مناظر ناشی از خارج شدن از آب حاکمیت دارد. 3- سواحل پایدار متفرقه مانند سواحل فیوردی ، سواحل آتشفشانی و.... در دسته دیگر سواحل ناپایدار شامل چهار تیپ هستند. 1- سواحل ناپایدار بالا آمده که در آن هنوز مناظر ناشی از غوطه ور شدن در اب حاکمیت دارد. 2- سواحل ناپایدار بالاآمده که در آن مناظر ناشی از خارج شدن از آب حاکمیت دارد. 3- سواحل چین خورده و گسلی 4- سواحل متفرقه. در میان متخصصان جغرافیا نام انیمن و نورستروم به دلیل تقسیم بندی متنوعی که عرضه کرده اند در اغلب منابع ثبت شده است . آنها یک بار در 1971 سواحل را به سه دسته تقسیم کردند که انواع آن عبارت بودند از : 1- سواحل در ارتباط با صفحات تکتونیکی در منطقه ساحلی 2- سواحل در ارتباط با فرایند فرسایش و رسوبگذاری شکل یافته در منطقه ساحلی 3- سواحلی که بوسیله امواج در منطقه کرانه ای ساخته می شوند. این متخصصین سواحل نوع اول را با جزئیات بیشتری مشخص نموده اند به نحوی که سواحل در ارتباط با صفحات تکتونیکی را به سواحل انقباضی ( انقباضی قاره ای و انقباضی قوس جزیره ای ) ، سواحل انبساطی ( انبساطی افریقایی که هر دو ساحل مقابل در وضعیت انبساطی قرار دارند و انبساطی امریکایی که یک ساحل وضعیت انبساطی و دیگری وضعیت انقباظی دارد) و سواحل دریا های کناری ( بین قوس جزایر و سواحل قاره ای ) در این دسته بندی مشاهده می شوند.این طبقه بندی با منشائ تکتونیکی انجام شده است. اما همین دو تن طبقه بندی دیگری با منشاو زئومورفولوژیکی ارائه کردند . در این طبقه بندی سواحل شامل انواع : 1- کوهستانی 2- سواحل کم عرض ( تپه ای کم عرض و جلگه ای کم عرض ) 3- سواحل عریض ( تپه ای عریض و جلگه ای عریض 4- سواحل دلتایی 5- سواحل ذیفی ( حاشیه ای ، رشته سدی ، منفرد یا آتول ) 6- سواحل یخچالی در بین همه متخصصان جغرافیای ساحلی ، همچنان که اشاره شد . والنتین جامع ترین طبقه بندی سواحل را عرضه کرده است. در 1952 والنتین سواحل را به دو دسته کلی تقسیم کرد . 1- سواحل پیشرونده ( سواحلی که به سمت دریا پیشروی داشته اند.) 2- سواحل پسرونده . هر یک از این دو دسته خود به دو شاخه تقسیم شده اند. بطوریکه سواحل پیشرونده شامل سواحل بالا آمده و سواحل دور افتاده ( دور از ساحل اصلی شکل گرفته) می شوند. و ن.ع اخیر خود دو زیر شاخه متفاوت دارد شامل سواحل دور افتاده ناشی از حیات زیست دریایی مانند سواحل مرجانی و سواحا مانگرو و دیگری سواحل دور افتاده بدون دخالت حیات زیست دریایی که ناشی از تراکم رسوبات رودخانه ای یا تراکم رسوبات فرایند دریایی می شوند.سواحل پسرونده نیز دو شاخه می شوند: 1- سواحل غوطه ور 2- سواحلی که در نتیجه فرسایش قهقرایی عقب نشینی داشته اند( عقب نشینی دریابار) شاخه اول یعنی سواحل غوطه ور خود دارای دو زیر شاخه است . سواحل غوطه ور ناشی از فرو نشینی توپوگرافی یخچالی ( از نوع فرسایشی یا تراکمی ) و سواحل غوطه ور ناشی از فرو نشینی رسوبات آبرفتی [5]شاید تنوع تقسیم بندی های سواحل مساله گیج کنند های به نظر برسد اما توجه به آن از یک سو دقت نظر محققین را القا می کند و از سوی دیگر ضرورت توجه دقیق به پدیده های جغرافیایی را آشکار می سازد. -ژئومورفولوژی در برنامه ریزی محیطی – ج .ام . هوک – دکتر محمدجعفر زمردیان- سمت 1372 – ص 136[1] - شناخت پیکر زمین – دکتر محمود حریریان – دانشگاه آزاد اسلامی 1369- ص 274[2] - مبانی ژئومورفولوژی _ ص 369[3] -ژئومورفولوژی و مدیریت محیط – ج 2 – ص 130[4] - طبقه بندی انواع سواحل- دکتر محمود علائی طالقانی – مجله رشد آمزش زمین شناسی شماره 32 و 33 – 1372 –ص 29[5]