گرمايش جهاني، از توهم تا واقعيت

زيست‌بوم - همشهري آنلاين:بشر امروز با چالش بزرگي به نام گرم شدن زمين مواجه است. اما از آنجايي كه هيچ چيز در علم صد درصد اثبات شدني نيست، چگونه مي‌توان گفت چنين چالشي وجود دارد؟ تا سال‌هاي زيادي حدس مشخص و واضحي وجود داشت كه دماي هوا در كره زمين در حال افزايش است و مجرم پشت پرده اين اتفاق هم انسان است. نائومي اورسكس، محقق تاريخ علم در دانشگاه كاليفرنياست. چند سال پيش او 928 مقاله علمي را در مورد تغييرات جهاني آب‌و‌هوايي بررسي كرد و متوجه شد كه هيچ يك از آنها با اين نظريه كه دخالت انسان سبب گرم شدن زمين شده مخالف نيستند. نتيجه بررسي‌هاي او در سال 2004 در نشريه ساينس منتشر شد. هيئت بين دولتي تغییر آب و هوا (IPCC)، آكادمي ملي علم و چندين مجمع ديگر هم به طور غيرمستقيم بر اين عقيده كه انسان عامل گرم شدن زمين است صحه گذاشتند. گوين اشميت، كارشناس اقليم انستيتوي گودار وابسته به ناسا، مي‌گويد: «ما درباره آنچه در حال روي دادن است مطمئن هستيم.» اما حتي اگر اجماعي هم در اين زمينه وجود داشته باشد، دانشمندان چگونه مي‌توانند مطمئن باشند كه آنچه در حال روي دادن در كره زمين است به فعاليت‌هاي انسان بستگي دارد؟ چگونه مي‌توانند بگويند كه توضيح ديگري در اين زمينه وجود ندارد؟ همه ما از روزهايي خوانده‌ايم كه دانشمندان مي‌گفتند زمين مسطح است. چطور مي‌توان مطمئن بود كه دانشمندان اين بار اشتباه نمي‌كنند؟ برخلاف گفت‌و‌گوهاي رايج، دانشمندان هيچ‌گاه نمي‌توانند يك تئوري را "كاملا" ثابت كنند. علم تنها مي‌تواند به بهترين دليل براي توجيه اينكه جهان چگونه كار مي‌كند برسد، نمي‌تواند آن را اثبات كند. گرمايش جهاني به همان اندازه قابل اثبات است كه يكي شدن قاره‌هاي جهان در دنياي قديم، نظريه تكامل يا بيماري‌زا بودن برخي باكتري‌ها قابل اثبات است. اورسكس مي‌گويد: «همه علوم مي‌توانند اشتباه كنند. علم اقليم‌شناسي هم در اثبات نظريه‌هايش نمي‌تواند به يك استانداردهاي فانتزي و رويايي كه در ديگر علم‌ها هم وجود ندارد، برسد.» در عوض روش‌ها و استانداردهاي متفاوتي وجود دارند كه با كمك آنها مشخص مي‌شود يك تئوري علمي قابل اعتماد است يا خير. يكي از اين استانداردها اين است كه تا چه ميزان يك تئوري مي‌تواند اتفاقات پيش‌رو در آن زمينه را پيش‌بيني كند و نظريه گرمايش جهاني تاكنون ثابت كرده كه در اين زمينه بسيار قابل اعتماد است! اثرات وارد شدن مقادير زيادي از دي‌اكسيد كربن، يكي از مهم‌ترين گازهاي گلخانه‌اي، به هوا اوايل قرن بيستم ميلادي پيش‌بيني شده بود. يك شيمي‌دان سوئدي به نام سوانته آرهنيوس اين نظريه را ارائه داده بود. حتي در سال 1980 سوكي مانابا پيش‌بيني كرده بود كه نخستين اثرات وارد شدن دي‌اكسيد كربن به جو و گرم شدن زمين را در قطب‌ها مي‌توان ديد. همچنين در دهه 80 ميلادي جيمز هنسن، اقليم‌شناس ناسا پيش‌بيني كرده بود كه ميانگين درجه حرارت كره زمين در 30 سال آينده (يعني زمان حال) چه خواهد بود دانشمندان معتقدند مدل پيش‌بيني كه هنسن طراحي كرد، نمونه‌اي درخشان از پيش‌بيني در زمينه آب و هواست. در عين حال پيش‌بيني آن كساني در گرمايش جهاني شك دارند درست از آب درنيامده است. دلايل محكم به جز پيش‌بيني‌هاي درست، دانشمندان اقليم‌شناسي مجموعه‌اي از مستندات را جمع‌آوري كرده‌اند كه سال به سال هم بر تعداد آنها افزوده مي‌شود. اشميت مي‌گويد: «هم‌اكنون 20 گروه اصلي از مستندات وجود دارد كه ثابت مي‌كند سياره ما در حال گرم شدن است.» با اين حال كساني هستند كه معتقدند گرم شدن زمين ربطي به انسان‌ها ندارد. ويليام گري، كارشناس توفان‌ها يكي از اين گروه دانشمندان است. او در سال 2005 ميلادي در مصاحبه‌اي با نشريه ديسكاور گفت: «من مطمئن نيستم كه چيزي به نام گرمايش جهاني وجود دارد. زمين تاكنون بارها گرم شده است.» او افزود: «در دهه 30 و 40 ميلادي دما بالا رفت اما پس از آن در اواسط دهه 40 تا دهه 70 ميلادي دوره‌اي از سرد شدن در زمين وجود داشت. از آن زمان تا كنون هم دما بالا رفته است. من معتقدم اين جريانات ربطي به گرمايش جهان ندارد و آنچه در حال روي دادن است، تغيير در جهت گردش آب اقيانوس‌ها يا مسائلي از اين دست است.» ايزاك نيوتن در اين زمينه حرفي دارد. او معتقد است اگر نظريه‌اي وجود داشته باشد كه بهترين تفسير براي چند اتفاق جدا از هم باشد، آن نظريه احتمالا درست‌ترين آنهاست. و تحقيقات نشان داده است كه بهترين نظريه براي گرم شدن ميانگين دماي هواي كره زمين در اين سال‌ها نظريه گرمايش حهاني و گازهاي گلخانه‌اي است. افسانه عصر يخ يكي از معمول‌ترين بحث‌هايي كه درباره گرمايش جهاني و اثبات آن مي‌شود اين است كه دانشمندان پيش از اين نظريه منجمد شدن كره زمين را بيان مي‌كردند و حالا از گرم شدن آن سخن مي‌گويند؟ كدام را بايد باور كرد؟ حقيقت اين است كه نظريه منجمد شدن كره زمين و عصر يخبندان هيچ‌گاه به طور كامل مطرح و اثبات نشد. در دهه 70 ميلادي كه ميزان آلودگي هوا بسيار بالا بود و روز‌به‌روز افزايش مي‌يافت، اتفاقي در مناطق شهري افتاد. دماي هوا كاهش يافت. اين كاهش دما تاثير آني آلودگي هوا بود. در آن زمان دانشمندان گيج شده بودند كه چرا اين اتفاق روي داده و بايد به دنبال نظريه‌اي با نام عصر يخبندان رفت يا پيگير نظريه گرمايش جهاني شد. زمان زيادي طول نكشيد كه اين اثر موقتي از بين رفت و نظريه گرمايش جهاني بر عصر يخبندان غلبه كرد. هيچ كس نمي‌تواند مدلي دقيق از آينده زمين و اثر گرمايش جهاني تصوير كند. همه چيز بستگي به انسان‌ها دارد. اينكه چه زماني تصميم مي‌گيرند از آلوده كردن جو زمين دست بردارند و چه راهي براي كاهش دي‌اكسيدكربن‌هاي موجود در جو زمين انجام مي‌دهند