شانه‌دار مهاجم هنوز در خزر است

منابع آبی - علي نقي دلدار: سال ۱۳۷۸ صياداني که در ساحل جنوبی درياي خزر مشغول ماهيگيری بودند، با بالاكشيدن تورهاي خود، با جانوران ناشناخته‌ای در حدود 5 ميلي‌متر تا حداكثر 6 سانتي‌متر روبه‌رو شدند. اما كمتر كسي تصور به‌خطر‌افتادن حيات آبزيان خزر را توسط اين جانور مي‌كرد. اين جانور، صيد ماهي كيلكا را كه در آن سال به 96 هزار تن در سال مي‌رسيد، در سال 1381 به كمتر از 27 هزار تن تقليل داد، ماهي‌اي كه صرف نظر از جايگاه آن در سبد غذايي خانواده، به آرد ماهي تبديل شده و به خوراك دام و طيور نيز مي‌رسد. مهاجم شانه‌دار كه پيش از اين در سال 1982 اكوسيستم درياي سياه را برهم زده و بعدها در درياي آزوف نيز خسارات فراواني به بار آورده بود، احتمالا از طريق آب کشتی‌ها يا از مسير کانال ولگا – دن وارد خزر شده است، اين مهمان ناخوانده، تعداد زيادي از لنج‌هاي ماهيگيری را بي‌استفاده گذارد و صيادان فراواني را نيز بيكار كرد. ................. همه چيز از مشاهده جانوري شروع شد كه سال 1378 در درياي خزر و پيش‌تر از آن در درياي سياه مشكلات زيادي را به وجود آورده بود، جانوري با بدني شفاف و ژله‌اي كه به‌صورت شناور و معلق در آب دريا زندگي كرده و به طور سيري‌ناپذيري از جانداران معلق و پلانكتوني ديگر تغذيه مي‌كند. اين شانه‌دار موجودي دوجنسي بوده و به تنهايي مي‌تواند توليد مثل كرده و در مدت كوتاهي تبديل به 6 تا 8 هزار شانه‌دار جديد شود و همين مسأله نگراني پژوهشگران را بيشتر كرد. اين جانور به ظاهر زيبا كه كيلكا را مي‌خورد، مهاجم شانه‌دار نام گرفت و توانست جمعيت پلانكتون‌هاي درياي خزر را به شكل چشمگيري كاهش دهد. اين كاهش، خصوصاً در ذخاير كيلكا خود را نشان داد و كم‌كم صيادان را نيز متوجه اين مسأله كرد. همچنين موسسه تحقيقات شيلات ايران كه متوجه اين تغيير زيست‌محيطي شده بود، مرتب مشغول اندازه‌گيري و پايش ميزان و وضعيت صيد كيلكا شد و با اين تحقيقات، تغييرات جدي در محيط‌زيست درياي خزر در اثر حضور فعالانه اين شانه‌دار مشاهده گرديد. حسين نگارستان، عضو هيأت علمي موسسه تحقيقات شيلات ايران مي‌گويد: مطالعات انجام‌شده در درياي سياه نشان داده بود امكان مبارزه شيميايي و يا مكانيكي با اين شانه‌دار وجود ندارد و مبارزه باكتريايي و يا انگلي با اين جانور نيز در دسترس نبود، ضمن اينكه ممكن بود خطراتي را متوجه محيط كند، بنابراين موسسه تحقيقات شيلات راه مبارزه بيولوژيك از طريق يك جاندار را در كنترل شانه‌دار مهاجم موثر دانست، بنابراين مطالعه روي گونه‌اي به نام V.Ovata دنبال شد و سرانجام موفق شديم نوع شانه‌داري را كه بتواند به شانه‌دار مهاجم حمله كند در آب درياي خزر زنده نگه داريم و به طريق مصنوعي آن را تكثير كنيم. اين اقدامات خيلي حياتي و در عين حال بسيار شگفت‌انگيز بود. از سوي ديگر، خبرگزاري بي‌بي‌سي در گزارشي آورده، کشورهای حاشيه دريای خزر نتوانسته‌اند برای مقابله با جانوری که حيات ماهيان خاوياری و کيلکا را به خطر انداخته، توافق کنند و اين در حالی است که تحقيقات درباره نحوه مبارزه با اين جانور مهاجم دو سال پيش با حضور پژوهشگران کشورهای ساحلی خزر و کارشناسان بين‌المللی در موسسه مطالعات شيلات ايران انجام شده و نمايندگان کشورهای ساحلی خزر با آن موافقت کرده‌اند. قرار بود بعد از توافق سران کشورهای حاشيه خزر، مبارزه با اين جانور مهاجم آغاز شود ولی اکنون به درستی مشخص نيست به چه دليل پنج کشور حاشيه خزر نتوانسته‌اند در اين زمينه توافق کنند.رئيس موسسه تحقيقات شيلات ايران درباره علت عدم شروع مبارزه با اين جانور مي‌گويد، دريای خزر بين پنج کشور ساحلی مشترک است و اين گونه اقدامات بايد با هماهنگی همه کشورها باشد. تنها راه مبارزه با اين مهاجم مبارزه بيولوژيک است و گفته شده تا پايان سال مشکل شانه‌دار مهاجم رفع خواهد شد، البته برخی از کارشناسان بر اين باورند که دوره مبارزه با اين جانور از پنج سال کمتر نخواهد بود و بعد از آن نيز چند سالی وقت لازم است تا وضع به حالت سابق باز گردد