با امضاي بخشي از سند پروژه بين المللي حفاظت از تنوع زيستي به تصويب رسيد
۱۰ميليون دلار براي زاگرس
معصومه صفايي
كشور ما ايران روي كمربند بياباني واقع شده است، بنابراين بيش از دو سوم مساحت آن را مناطق بياباني و اقليم خشك با بارندگي كم در بر گرفته است. بخش كوچكي از اين عرصه پهناور در شمال يعني حاشيه درياچه كاسپين (خزر) توسط رشته كوه البرز از مناطق بياباني مركزي جدا شده و آب و هواي كاملا مرطوب با بارندگي قابل توجهي دارد، اما با توجه به وسعت كم اين منطقه كه حدود يك درصد از كل كشور را در بر مي گيرد، ايران جزو كشورهاي خشك طبقه بندي مي شود، اما در اين ميان رشته كوهي به نام زاگرس، سيماي بخش زيادي از غرب كشور را دگرگون كرده است؛ كوه هايي سر به فلك كشيده كه نه تنها بر ويژگي هاي اقليمي، جغرافيايي و طبيعي منطقه تاثير گذار بوده، بلكه جوامع انساني و نحوه زندگي و امرار معاش آنها را بسيار تحت تاثير قرار داده است. زندگي آنها عجين با طبيعت است. كوه هاي زاگرس از شمال غرب كشور و از استان كردستان تا نواحي جنوب غربي و جنوب كشور به موازات سواحل نيلگون خليج فارس و درياي عمان امتداد مي يابد، به دليل فراهم كردن شرايط توپوگرافيك ويژه از يك سو و نيز ايجاد يك مانع عظيم طبيعي بر سر راه جريانات مديترانه اي كه آب و هواي كشور را از سمت غرب متاثر مي سازد از سوي ديگر، باعث شده كه به فراخور ارتفاع و توپوگرافي، اقاليم متفاوت و ميكرو كليماهاي متنوعي در اين منطقه به وجود آيد. همين تنوع چشمگير در وضعيت آب و هوا و نيز اختلاف ارتفاع نقاط در سر تا سر منطقه زاگرس موجب شده كه جوامع گياهي و جانوري با تنوع و گوناگوني تحسين برانگيزي بوجود آورده شده و آن را به لحاظ ارزش هاي بيولوژيك در زمره جامعه هاي منحصر به فرد گياهي در جهان قرار داده است. بخصوص جنگل هاي بلوط غرب اين نواحي كه همراهي آن با بنه، كيكم، ارژن و شن مجموعه بي نظيري را خلق كرده است. اين منطقه چه به لحاظ زمين شناسي و چه به لحاظ زيستي بسيار حايز اهميت است. در كنار اينها حيات وحش غني منطقه اعم از پلنگ، هما، كبك دري، خرس قهوه اي، سنجاب، كاراكال، گرگ، گربه وحشي و صدها گونه پرنده و خزنده و پستاندار و حشره همه و همه گواهي بر آن دارند كه زاگرس بايد بيش از اين مورد توجه قرار گيرد. مادها زندگي را از زاگرس شروع كرده اند. نام قديم آن پاطاقي بوده و پيشتر به آن زاگرس كهستان پهله مي گفتند. مستندات حاكي از آن است كه بيش از 80 درصد آب موجود در كشور ما از زاگرس سرچشمه مي گيرد. دشت هاي زاگرس روزي زيستگاه شير، اسطوره صلابت ايران زمين بوده است. با اين حال كه در حال حاضر نيز بخش هايي از رشته كوه زاگرس به طور پراكنده توسط سازمان حفاظت محيط زيست تحت كنترل قرار دارد، تغيير شرايط اقتصادي – اجتماعي، افزايش روز افزون جمعيت و افزايش نياز ساكنان اين منطقه به منابع و عواملي از اين دست، زيستگاه هاي ناب زاگرس را با خطر جدي مواجه كرده است. اين نكته را نيز نبايد از نظر دور داشت كه بافت ارزشمند سنتي و خاص جوامع محلي زاگرس اعم از عشايري و روستايي با ادامه اين روند در آينده اي نزديك در پي تخريب اكوسيستم هاي طبيعي فرو خواهد پاشيد. بالاخره بعد از 4-3 سال دوندگي، سند پروژه بين المللي حفاظت از تنوع زيستي در سيماي حفاظتي زاگرس مركزي بين سازمان حفاظت محيط زيست و برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP) امضا شد و نتيجه آنكه، 10 ميليون دلار يعني حدود 9 ميليارد تومان بودجه براي اجراي آن در نظر گرفته شد كه قرار است 5 ميليون دلار آن از سوي ايران و 5 ميليون دلار آن هم از طرف برنامه عمران ملل (UNDP) و صندوق تسهيلات محيط زيست جهاني (GEF) و قسمتي از طريق مشاركت بخش خصوصي و تشكل هاي زيست محيطي داخلي و خارجي تامين شود.طرح حفاظت از تنوع زيستي زاگرس در مجموع مساحتي بالغ بر 5/2 ميليون هكتار را دربرمي گيرد.در ابتدا قرار بود اين طرح در 7 استان كشور يعني بيستون كرمانشاه، اشترانكوه لرستان، سبزكوه چهار محال و بختياري، سميرم اصفهان، دنا كهكيلويه و بويراحمد، ميان كتل فارس و باغ شادي يزد به انجام برسد، اما در نهايت از بين اين 7 استان بعد از بحث و بررسي فراوان 4 استان فارس، اصفهان، چهارمحال و بختياري و كهكيلويه وبويراحمد، به عنوان اكوسيستم هاي نمونه انتخاب شدند. مدت زمان اجراي اين طرح پنج سال پيش بيني شده است.هادي سليمان پور، محورهاي اصلي اين طرح را چنين بيان مي كند: مديريت توسعه و ارائه الگوهاي پايدار بهره برداري در منطقه در كنار ارتقاي سطح معيشتي ساكنان بومي منطقه از مهمترين اهداف پروژه است. يكي از ويژگي هاي منحصر به فرد اجراي اين طرح اين است كه دبيرخانه طرح در يكي از چهار استان مشمول طرح تشكيل مي شود. اهميت منطقه زاگرس بيشتر به دليل پوشش گياهي منحصربه فردي است كه مي توان آن را يكي از نقاط مورد توجه گياهشناسان در سراسر دنيا به حساب آورد. جنگل هاي بلوط زاگرس از اكوسيستم هاي خاصي است كه گونه هاي جانوري بسياري را در خود جاي داده است. بيش از 2 هزار گونه گياهي ناب در منطقه زاگرس به دليل شرايط خاص آب و هوايي در كنار يكديگر گرد آمده اند.منطقه زاگرس 460 هزار هكتار جنگل و حدود يك ميليون و 80 هزار هكتار، مرتع و علفزار دارد. در اين منطقه 10 تالاب فصلي و منطقه اي و 95 هزار هكتار اراضي كشاورزي وجود دارد.
طرح حفاظت از تنوع زيستي زاگرس در مجموع مساحتي بالغ بر 5/2 ميليون هكتار را دربرمي گيرد كه داراي ويژگي هاي برجسته اي به لحاظ تنوع زيستي، آب، كشاورزي و طبيعت گردي است.آقاي يوشوشو نماينده سازمان ملل در اين مراسم ضمن ابراز خرسندي از پيشرفت هاي ايران در زمينه حفاظتي و همكاري با مجامع بين المللي گفت: توجه به بهره برداري پايدار از منابع طبيعي به منظور بالا بردن سطح معيشتي مردم محلي از اهداف اجراي اين طرح حفاظتي است. حفاظت موثر از گونه هاي گياهي وجانوري منطقه و اقدام جهت همسوسازي حفاظت از تنوع زيستي منطقه از ديگر اهداف اين طرح حفاظتي است. سليمان پور معتقداست: ايجاد مكانيزم هاي حمايتي ومديريتي در سطح ملي و تلاش جهت رسيدن به اهداف تعيين شده حفاظتي با همكاري كارشناسان اين طرح در سايت هاي تعيين شده، از برنامه هايي است كه به انجام مي رسد. فعاليت هاي اين طرح در سه بخش محلي، منطقه اي وملي با كمك فني و برنامه عمران سازمان ملل متحد و توانمندسازي منطقه و افزايش ظرفيت ها و آگاهي جوامع محلي شكل مي گيرد.چرا زاگرس؟اما اين سئوال مطرح است كه چرا از بين تمام اكوسيستم هاي خاص و منحصر به فرد كشور، زاگرس براي حفاظت انتخاب شد؟ چهار سال پيش، دبيرخانه طرح تنوع زيستي در قالب پروژه تدوين استراتژي و برنامه عمل ملي حفاظت از تنوع زيستي، از تمامي استان ها خواست تا طرح هاي پيشنهادي خود را براي اين مركز ارسال كنند. حدود 100 طرح كه البته به شكلي بسيار مختصر و كلي بيان شده بود به دبيرخانه ارسال شد كه از ميان آنها فقط 10 طرح واجد شرايط براي دريافت تسهيلات جهاني از GEF (صندوق جهاني حفاظت) بود. بعداز آن هم از ميان 10 طرح، 3 طرح حفاظت از اكوسيستم تالابي درياچه اروميه، حفاظت از اكوسيستم هاي جنگلي ارسباران و حفاظت از اكوسيستم هاي كوهستاني زاگرس از طرف GEF مورد تاييد قرار گرفت. اما از آنجا كه تالاب درياچه اروميه قبلا به دليل اهميت فوق العاده ملي و بين المللي مورد توجه كارشناسان ايراني و غير ايراني در طرح حفاظت از تالاب ها قرار گرفته بود و اجراي يك طرح واحد با حمايت يك منبع واحد مالي يعني GEF و UNDP امكانپذير نبود، طرح حفاظت از اكوسيستم درياچه اروميه از حد ايده فراتر نرفت و اين طرح به پروژه تالاب ها واگذار شد. بعد از آن كارشناسان داخلي و خارجي به بررسي اجمالي و پس از آن تجزيه و تحليل طرح هاي حفاظت از اكوسيستم هاي زاگرس و ارسباران پرداختند و نتيجه آنكه گزينه جنگل هاي ارسباران از يك سو به دليل ناشناخته بودن و فقدان اطلاعات پايه و از سوي ديگر به دليل گسترش اين اكوسيستم زيبا در فراسوي مرزهاي كشور در قسمتي از منطقه قفقاز و نياز به همكاري كشورهاي همجوار در قالب اقدامي گسترده و طرحي منطقه اي، حذف و در نهايت اكوسيستم كوهستاني زاگرس به عنوان طرح قابل اجرا از ميان 100 طرح برگزيده شد.تا رسيدن به بودجه تدوين طرح اوليه به منظور ارائه به مجامع بين المللي براي دريافت تسهيلات به موزه تاريخ طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست سپرده شد. پس از ارائه طرح به كارشناسان بين المللي، پروژه حفاظت از زاگرس مركزي بسيار مورد توجه قرار گرفت و حداقل اعتبار اين طرح يك ميليون دلار اعلام شد و بعد از آن در زمستان سال 1381، تيمي از متخصصان خارجي به منظور بازديد نزديك از اكوسيستم هاي زاگرس وارد ايران شدند و پرويوزاي فاز مطالعاتي پروژه را تهيه كردند كه ماحصل آن ارائه پيشنهاد نحوه طراحي پروژه اي بزرگ در منطقه زاگرس مركزي بود كه هفت ناحيه در هفت استان به عنوان سايت كانديدا براي اجراي طرح انتخاب شدند. بعد از آماده سازي و ارائه پيشنهاد فاز مطالعات طرح كه با همكاري دفتر برنامه عمران ملل متحد در تهران و كارشناسان ملي و بين المللي به انجام رسيد، موافقتنامه آغاز فاز مطالعات در تاريخ چهاردهم اكتبر سال 2002 ميلادي به امضا نماينده سازمان ملل متحد در ايران و معاون محيط طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست كشورمان رسيد و فاز مطالعاتي طرح رسما آغاز به كار كرد. بعد از نهايي شدن حد و حدود منطقه عملياتي و نيز شرح خدمات مطالعات تفصيلي منطقه، كارشناسان ملي در زمينه هاي مختلف گرد آمدند تا مطالعات خود را روي وضعيت طبيعي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و در راس آن شناسايي عوامل تهديد تنوع زيستي آغاز كنند. گزارش هاي آماده و نتايج حاصله از آن پس از بررسي در يك كارگاه مشورتي دو روزه نهايي شد. در اين پروژه علاوه بر بررسي شرايط فوق، راهكارهاي كنترل و حذف عوامل تهديد نيز ارائه شده. طرح نهايي شده براي ورود به مرحله اجرايي و تصويب بودجه اصلي يعني بودجه لازم براي اجراي طرحي كه تاكنون در مرحله مطالعه به سر مي برد به GEF و UNDP ارجاع شد و در تاريخ 30 ژوئن 2005 (هفته گذشته) بودجه لازم براي طرح حفاظت از تنوع زيستي در سيماي حفاظتي زاگرس مركزي به مبلغ 10 ميليون دلار به تصويب رسيد. پروژه هاي تنوع زيستي GEF و UNDP به دنبال كمك به كشورهاي مختلف جهت حفاظت از تنوع زيستي جهان است و به دنبال راهكاري است كه بتواند داراي نتايج و تاثيرات مثبت در طولاني مدت باشد.