تحليل محتواي كتب درسي دوره راهنمايي تحصيلي 2

روش تحقيق اطلاعات مورد نياز در اين تحقيق به شيوه اسنادي (كتابخانه اي) جمع آوري شده اند. جامعه آماري اين تحقيق شامل مجموعه كتاب هاي درسي دوره سه ساله راهنمايي تحصيلي سال 81-1380 بوده است. روش انجام كار به اين ترتيب بود كه با مطالعه و بررسي دقيق هر كتاب به تحليل محتواي مفاهيم جمعيتي مندرج در آن مبادرت مي گرديد. مفاهيم جمعيتي در اين تحقيق تمام كلمات، عبارت ها، جملات و تصاويري بوده اند كه به طور صريح يا ضمني با موضوع جمعيت در ارتباط مي باشند. بر اين اساس اين تحليل محتوا زيرمجموعه هاي رشد جمعيت، مرگ ومير، ازدواج، مهاجرت، سكونت و نظاير آن را در برگرفته است. پس از فهرست برداري از مفاهيم، آنها را در زيرمجموعه هاي مختلف طبقه بندي نموده و سپس توسط دو نفر كارشناس ارشد علوم اجتماعي بازخواني و مورد ارزيابي مجدد قرار گرفتند. همچنين در اين بررسي پيام هاي اطلاعاتي از لحاظ نوع رويكرد و گرايش يا موضع گيري آن در باره رشد جمعيت و عواقب آن به سه دسته گرايش مثبت، منفي و خنثي دسته بندي شده اند كه گرايش مثبت نشان دهنده آنست كه پيام عواقب رشد جمعيت را مفيد و مثبت بيان كرده است. گرايش منفي نشان دهنده آنست كه پيام مبين عواقب نامطلوبي براي افزايش جمعيت بوده و گرايش خنثي نشان دهنده آنست كه از آن پيام نسبت به مسئله جمعيت موضع گيري خاصي استنباط نمي شود. از آنجا كه تأكيد در اينجا بر مسائل جمعيتي بوده است لذا هر جا واژه مردم بدون ارتباط با موضوع جمعيت شناختي و يا واژه شهر بدون اشاره به شهرنشيني به كار رفته است شمارش نشده اند. همچنين واژه هايي مثل هجرت يا تولد و يا فوت و مرگ و مير يكي دو نفر يا افراد خاص به عنوان واژه هاي جمعيتي شمارش نگرديده اند. مواردي مثل پرندگان مهاجر يا سال هجري نيز از اين دسته اند. يافته ها مفاهيم جمعيتي استخراج شده از كتاب هاي اول و دوم و سوم در جداول شماره 1 الي 3 كه در پي مي آيد مفاهيم جمعيتي استخراج شده به ترتيب از كتاب هاي پايه اول، دوم و سوم راهنمايي ارائه شده است. در اين جدول ها زير هر عنوان كتاب، جمع تعداد اجزاي اطلاعاتي استخراج شده در اين پژوهش كه حاصل از كتاب هاي سال تحصيلي 81-80 مي باشند همراه با تعداد اجزاي اطلاعاتي گزارش شده در پژوهش مشابه قبلي (بوستاني و حجت كاشاني، 1354) ذكر شده است. يادآور مي شود در پژوهش قبلي آن دسته از اجزاي اطلاعاتي كه مستقيماً به مسائل جمعيتي نپرداخته اند در داخل پرانتز ذكر شده اند. در پژوهش حاضر پيام هاي اطلاعاتي از لحاظ نوع به دو دسته نوشتاري و نقشه يا تصوير تقسيم شده اند. همچنين پيام ها از لحاظ سوگيري آنها نسبت به مسئله رشد جمعيت به سه گروه دسته بندي شده اند. چنانكه قبلاً هم اشاره شد پيام هايي كه رشد جمعيت را مفيد و سازنده دانسته اند در گروه پيام هاي داراي سوگيري مثبت به شمار آمده اند. پيام هايي كه رشد بي رويه جمعيت را نامطلوب دانسته اند در گروه پيام هاي منفي و آنهايي كه سوگيري خاصي از آنها استنباط نمي شده به عنوان پيام هاي خنثي به شمار آمده اند. همانگونه كه در اين جدول ملاحظه مي شود، بخش عمده مطالبي كه در زمينه مفاهيم جمعيتي مطرح شده صرفاً جنبه آموزش هاي اجتماعي و جغرافيايي يا واژه شناسي داشته و موضع گيري خاصي نسبت به رشد و افزايش جمعيت در آنها يافت نمي شود. تنها بخش محدودي از پيام هاي جمعيتي چنين موضعي را اتخاذ كرده اند كه تعدادي از آنها به طور مستقيم پديده رشد و افزايش جمعيت جهان يا شهرهاي بزرگ را به عنوان يك مشكل و پديده اي نامطلوب مطرح كرده اند كه مي بايست در باره آن چاره انديشي شود. به طور كلي از مجموع 657 جزء اطلاعاتي كه در پژوهش حاضر به عنوان مفاهيم جمعيتي استخراج شده است، 96 مورد آنها (6/14 درصد مفاهيم) نسبت به مسئله افزايش جمعيت داراي موضع گيري منفي بوده و تلويحاً بر لزوم توجه به مشكل رشد جمعيت اشاره دارند. اغلب اين مفاهيم مربوط به كتاب هاي پايه دوم و سوم مي باشند. 20 مورد از آنها (3 درصد) نيز كه به مطالبي همچون رشد جمعيت شهرهاي قديم و آباداني آنها يا افزايش پيروان اديان اسلام يا مسيحت اشاره داشته اند كه موضع گيري آنها نسبت به رشد و افزايش جمعيت مثبت ارزيابي شده است. شرح بيشتر اين مطلب به جدول شماره 4 موكول مي گردد.