دلتاهايي كه در حال غرق شدن در زير آبهاي اقيانوسها هستند

بيش از هشت ميليون نفر در شش دلتاي بزرگ در دهانه رودخانه هاي بزرگ در جهان ساكن هستند اما بالا آمدن مستمر سطح آب اقيانوسها و بروز مكرر توفانهاي گسترده دريايي ، اين افراد را در معرض خطر بي خانماني قرار داده است. توفان كاترينا كه نيو اورلئان را درهم كوبيد و موجب شد، بيش از نيم ميليون نفر خانه و كاشانه خود را از دست بدهند اين نكته را بخوبي روشن ساخت كه زيستن در مناطقي كه در معرض خطر سيلاب قرار دارند تا چه اندازه خطرناك است. اما فاجعه نيو اورلئان براي شماري از پژوهشگران امري كاملا قابل پيش بيني بود. به اعتقاد اين محققان تا سال ۲۰۵۰جان ميليونها نفر كه در دهانه هاي رودها و دلتاها زندگي مي كنند در معرض خطر قرار دارد. به گفته 'جيسن اريكسن' در دپارتمان حفاظت محيط زيست در دانشگاه ويرجينيا غير از دلتاي رود 'ميسي سي پي' كه شهر نيو اورلئان در دهانه آن بنا شده است، پنج دلتاي مهم ديگر وجود دارند كه ساكنان آنان با خطر فاصله چنداني ندارند. اين دلتاها شامل دلتاي بنگال در بنگلادش، دلتاي يانگ تسه در چين، دلتاي مكونگ در ويتنام، دلتاي نيل در مصر و دلتاي گوداواري در هند است. در هر دلتا، خطي كه ساحل را از اقيانوس جدا مي كند بر اساس ميزان رسوبات رودخانه در نقطه اي كه به دريا متصل مي شود تعيين مي گردد. به گفته دانيل استانلي متخصص زمين شناسي دريايي دلتاها از موسسه اسميتسونين در واشنگتن هر نوع كاهش در ميزان رسوباتي كه رودخانه با خود به همراه مي آورد مي تواند موجب شود تا سطح دلتا پائين تر از سطح اقيانوس يا دريا قرار گيرد. به اعتقاد 'رابرت نيكلاس' از مركز مطالعاتي تيندال در دانشگاه ساوت همپتن در انگليس هرچند همه دلتاها به علت آنكه در نقاط كم ارتفاع واقع شده اند بطور طبيعي در معرض خطر قرار دارند اما فعاليتهاي آدمي مي تواند درجه آسيب پذيري محيط زيست را در اين مناطق افزايش دهد. هم اكنون در سطح جهاني سطح اغلب دلتاها در حال پائين رفتن است. علت اين امر آن است كه سدهايي كه در بالا دست رودخانه ها زده مي شود مانع از آن مي شود كه رسوبات طبيعي رودخانه در خط ساحلي دلتا دفن شود و ارتفاع زمين را در اين ناحيه بالا نگاه دارد. آنچه كه بر ميزان اين خطر مي افزايد آن است كه ساكنان مناطق دلتايي با حفر چاههاي آب و نفت اقدام به استخراج اين مواد از زير مناطق دلتايي مي كنند و به اين ترتيب موجب مي شوند، سطح خاك و مواد رسوبي در دلتاها از حد عادي خود نيز پايين تر برود. اين نوع فعاليتها موجب شده تا در سطح بين المللي سطح دلتاها به صورت متوسط سالانه ۱/۵تا ۲ميلي متر از سطح آب پائين تر برود. اريكسن و همكارانش در بررسيهاي خود به اين نتيجه رسيده اند كه هم اكنون بيش از ۴۰دلتاي عمده در سطح جهان در معرض خطر غرق شدگي قرار دارند. علت اصلي اين امر آن است كه در ۶۸درصد از منابع تهيه رسوبات اين دلتاها دچار كمبود اساسي شده است. در ۲۰درصد از موارد حفاريهايي كه در مناطق دلتايي صورت گرفته عامل پايين روي بوده و در ۱۲درصد ازدياد سطح آب دريا خطر اصلي به شمار مي آيد. پنج يا شش دلتاي اصلي كه در بالا به آنها اشاره شد علاوه بر خطراتي كه برشمرده شد در معرض خطر توفانهاي شديد دريايي نظير كاترينا نيز هستند. تنها استنثا در اين زمينه دلتاي نيل است. بروز توفان و ازدياد سطح آب موجب مي شود، محدوده گسترده اي از زمينهاي كم ارتفاع در اين منطقه پوشيده از آب شود اما اين زمينها زراعي هستند و آب گرفتگي آنها براي كشاورزان منفعت دارد. اما در دلتاي بنگال هر نوع توفان گسترده مي توان سيلاب را تا مركز پناهگاههايي كه براي اسكان سيل زدگان ساخته شده پيش براند. دلتايي كه بيش از بقيه دلتاها در معرض خطر است هلالي است كه از چين تا هند كشيده شده است. در اين هلال بيشترين شمار جمعيت ساكنند و تواتر وقوع توفانهاي عظيم دريايي در اين ناحيه از هرجاي ديگر بيشتر است. كوههاي فعال از حيث جغرافيايي و بارانهاي سنگين موجب شده تا جنوب شرقي آسيا به صورت يكي از بزرگنرين منابع توليد رسوبات رودخانه اي درآيد. به اين ترتيب شمار دلتاهاي بزرگ در اين ناحيه زياد است. اما پروژه هاي گسترده خانه سازي و شهرسازي در اين نواحي و نيز طرحهاي بزرگ سدسازي سبب شده تا از ميزان رسوباتي كه در اين نواحي به دريا مي ريزد، كاسته شود. به عنوان نمونه در سال ۱۹۹۸به واسطه انجام پروژه هاي سدسازي به مدت ۲۳۰ روز آب رودخانه يانگ تسه خشكيد. در دوره هاي عادي آب اين رودخانه تنها به مدت ۲۰روز بند مي آمد. اريكسن و همكارانش نتايج تحقيقات خود را در نشريه علمي 'گلوبال اند پلانتاري چنج Global & Planetary Change(تغييرات جهاني و سياره اي) منتشر كرده اند. اين محققان خواستار آن شده اند كه جامعه بين المللي با بهره گيري از فناوريهاي پيشرفته بر موقعيت دلتاها نظارت كند و به اين ترتيب زمينه را براي مقابله با خطرات محتمل و نجات جان ساكنان اين دلتاها آماده سازد. موقعيت دلتاهاي ششگانه اي كه بيش از ديگر دلتاها در معرض خطر قرار دارند به اين قرار است: دلتاي بنگال كه در آن ۳ميليون و ۴۳۰هزارنفر ساكن هستند به واسطه وسعت نسبتا كم و تجمع شمار زياد افراد با خطر از دست دادن رسوبات ناشي از حفاريهايي مكرر براي دستيابي به آب آشاميدني مواجه است. بر اساس آمار سالانه ۲۵ميلي متر ازارتفاع خشكي اين دلتا كاسته مي شود. موقعيت جغرافيايي بخش زير دريا در اين دلتا نيز به گونه اي است كه وقوع توفانهاي دريايي را تشديد مي كند. ارتفاع برخي از امواج در دهانه خليج بنگال به ۱۰متر بالغ مي شود. عدم وجود سيستم هاي اطلاع رساني پيشگيرانه موجب شده كه در موارد وقوع توفانهاي دريايي يا بالا امدگي ناگهاني سطح آب شمار زيادي از افراد جان خود را از دست بدهند. در سال ۱۹۷۰بيش از ۳۰۰هزار نفر و در سال ۱۹۹۱قريب ۱۳۸هزار نفر از ساكنان اين دلتا بر اثر توفانهاي دريايي جان باختند. دلتاي مكونگ با يك ميليون و ۹۱۰هزار سكنه دومين دلتاي بزرگ از حيث جمعيت در سطح جهان است. اين دلتا كه با كاهش شديد رسوبات روبرو است در بخشي از قاره آسيا قرار گرفته كه بالاترين نرخ وقوع توفانهاي شديد دريايي را دارد. بطور متوسط در هر دهه يك توفان عظيم دريايي در اين ناحيه رخ مي دهد.اين توفانها مي توانند بسيار خسارت بار باشند. توفان دريايي ليندا كه در سال ۱۹۹۷به صورت ناگهاني در درياي چين جنوبي ظاهر شد بيش از سه هزار نفر را در دلتاي مكونگ از پاي درآورد. اين توفان دهكده هاي زيادي را نابود ساخت و شمار چشمگيري از ساكنان اين ناحيه را بي خانمان كرد. دلتاي نيل با جمعيت يك ميليون و ۳۰۰هزار نفر هرچند در معرض خطر توفانهاي دريايي قرار ندارد اما فعاليتهاي آدمي بيشترين خسارت را براي آن به بار آورده است. پايان ساختمان سد اسوان در سال ۱۹۶۴عوارض مخرب بسيار گسترده اي براي اين دلتا به همراه داشت. اين سد موجب شد ريختن رسوبات رودخانه كه هر سال با سيلاب ادواري به دريا مي ريخت متوقف شود. اين رسوبات از ۱۹۶۴تاكنون مستمرا پشت ديواره سد جمع شده اند. در نواحي دورتر از سد وجود يك شبكه گسترده از كانلهاي آبياري و زهكشيها مانع از آن مي شود كه باقيمانده رسوبات به دهانه دلتا برسد به اين ترتيب ارتفاع اين دلتا به صورت مستمر در حال كاهش است. دلتاي يانگ تسه كه شهر مهم شانگهاي با ۴۸۴هزار نفر جمعيت بر روي آن ساخته شده ركورددار مواجهه با توفانهاي دريايي از قرن هفتم ميلادي تاكنون است. تواتر وقوع اين توفانها در قرن بيستم به مراتب افزايش يافته است. به گفته 'رابرت نيكلاس' از دانشگاه ساوت همپتن تاسيسات دفاعي شانگهاي در برابر توفانهاي و سيلابهاي دريايي بخوبي تاسيسات دفاعي لندن است. از اين تاسيسات به مراتب بهتر از تاسيسات دفاعي شهر نيواورلئان نگاهداري مي شود. اما اين موازين دفاعي صرفا براي بخشهاي شهري است و قسمتهاي روستايي را دربر نمي گيرد. دلتاي ميسي سي پي كه ۴۸۰هزار نفر را بر روي خود جاي داده در مواجهه با توفان كاترينا ميزان اسيب پذيري خود را آشكار كرد. مطالعات كنوني نشان مي دهد كه بيش از ۲۰درصد مساحت اين دلتا تا سال ۲۰۵۰به زير آب خواهد رفت. تا قبل از وقوع توفان كاترينا شركتهاي حفار نفت سالانه دهها هزار كيلومتر مربع زمينهاي مردابي را به واسطه حفاري هاي گسترده خود در زير آب غرق كردند. كاسته شدن از رسوبات در اين ناحيه موجب شده تا بخشهاي قابل توجهي از شهر نيواورلئان نيز در زير آب قرار گيرد. دلتاي گوداواري در ساحل شرقي هند داراي ۴۵۳هزار سكنه است. ميزان خوردگي زمين در اين ناحيه از دلتاي ميسي سي پي نيز بيشتر است و تا سال ۲۰۵۰به ۲۳درصد مي رسد. تلمبه كردن آبهاي زير زميني يكي از مهمترين عوامل كاسته شدن از رسوبات طبيعي و بي دفاع شدن خطوط ساحلي است. در سال ۱۹۹۶و به دنبال وقوع يك توفان دريايي مختص مناطق حاره بيش از هزار نفر از ساكنان اين دلتا جان باختند. در سال ۱۹۹۹وقوع يك ابر-توفان موجب شد در بخشهاي شمالي تر اين دلتا ده هزار نفر جان خود را از دست بدهند. منبع: ايرنا