سونومي يا تسونومي

به نقل از راديو آلمان 28/12/2004

لغت

Tsunam i

از زبان ژاپنى منشا ميگيرد و يك واژه اختصاصى براى توصيف امواجيست، با طول موجى عظيم كه ، بر اثر اعمال نيروهاى ناگهانى بر آب، بوجود مي آيند. اين لغت، از زبان ماهيگيرانى گرفته شده است كه، پس از صيد ماهى، به بنادر محل سكونت خود بازگشته و جز نابودى و خرابى، چيزى را مشاهده نميكردند، اگر چه آنها، سوار بر قايقهاى خويش در دريا، موجى را نديده بودند. يك تسونامى، ممكن است، بر اثر وقوع زمين لرزه، لغزش قطعات پوسته زمين، بروز آتشفشان در عمق درياها، انفجارهاى اتمى يا حتى برخورد شديد يك شهاب، بر پوسته زمين در عمق اقيانوس، بوجود آيد. اين گونه امواج، همچنين ميتوانند، بر اثر جابجا شدن توده هاى عظيم گل در عمق دريا، يا تغييرات جوى توليد شوند. آنها قادرند، با سرعتى به ميزان ۱۰۰۰ كيلومتر در ساعت گسترش يابند و كل مساحت يك اقيانوس را در برگيرند. امواج تسونامى، گاهى در سواحل دريا به ارتفاع ۳۰ مترى ميرسند و طولى، برابر با ۳۰۰ كيلومتر دارند. همانطور كه گفتيم، اين امواج، بر اثر يك ضربه ناگهانى، در عمق اقيانوس بوجود ميآيند كه، توده هاى آب را، از توازن خود خارج ميسازد و انرژى آنرا، بصورت يك موج غول آسا گسترش ميدهد. براى مثال، همين اثر را، ميتوان زمانى مشاهده كرد كه، از سمت پائين، ضربه اى را به يك سطل حلبى محتوى آب وارد ميسازيم. تفاوت امواج تسونامى با امواج توليد شده توسط نيروى باد اين است كه، حركت تسونامى،همچنين در عمق اقيانوس نيز وجود دارد. تا زمانيكه يك تسونامى، از اعماق اقيانوس عبور ميكند، فاصله قله يك موج تا موج بعدى، ۱۵۰ كيلومتر يا حتى بيشتر ميباشد. اما دامنه اين امواج، تنها چند دسيمتر است. به همين دليل، نشانى از اين امواج پر قدرت، در سطح اقيانوس به چشم نميخورد. اما به محض اينكه، تسونامى به آبهاى كم عمق ساحلى نزديك ميشود، سرعت آن كاهش يافته و دامنه آن، افزايش مييابد. شكل كرانه هاى ساحلى، فرم جزاير منطقه و يا دهانه رودخانه ها و خليجها بر قدرت و شكل تسونامى، تاثير ميگذارند و آنرا تغيير ميدهند. بگونه اى كه اين امواج، به مدى تبديل ميگردند كه، به سرعت، ارتفاع گرفته و با قدرت، فرود ميآيد. آنها گاهى بصورت يك سرى از امواج در هم شكننده، و گاهى، در قالب تنها يك موج عظيم سيلابى بروز ميكنند. در منطقه اقيانوس آرام، بطور متوسط هر سال، تقريبآ ۲ تسونامى نابود كننده بوجود ميآيند، اما امواجى از اين قبيل، كه بتوانند سراسر اقيانوس آرام را به طغيان درآورند كمتر بروز ميكنند. اصولآ، تسونامىها ميتوانند هر جائى كه يك ضربه ناگهانى، توازن توده هاى آب را از ميان ميبرد، بوجود آيند، حتى در درياچه ها. اما اين مسلم است كه، در آبهاى گسترده تر و اقيانوسها، تسوناميها، اثرات مهيبتر و وحشتناكترى را از خود برجاى ميگذارند. اينكه زمين لرزه ها در اعماق اقيانوس، كى به وقوع ميپيوندند را، به زحمت ميتوان پيشبينى كرد. به نسبت اينكه، محل بروز اين زلزله ها، در چه فاصله اى از سواحل قرار دارد، گاهى وقت بيشتر، و گاهى زمان كمترى، براى تخليه مناطق مسكونى در اختيار مقامات مسئول قرار دارد. در عين حال اعلام خطرهاى اشتباه ميتوانند، عواقب وخيمى داشته باشند به اين علت كه، ساكنان مناطق مزبور، ديگر اين هشدارها را جدى تلقى نميكنند. به همين دليل، در اقيانوس آرام، سيستمهاى دقيقى براى ثبت و اعلام خطر، بكار گرفته ميشوند و به همراه آنها، تيمى از متخصصان زلزله شناسى، مراقب اوضاعند. به محض بروز زمين لرزه اى، با شدت ۷ درجه ريشتر، مركز هشدار تسونامى، در اقيانوس آرام، دست بكار شده و اين خبر را به اطلاع مسئولان امر ميرساند. سپس، دانشمندان تلاش ميكنند پيشبينى نمايند كه، آيا خطر بروز يك تسونامى، وجود دارد، يا نه و مسير احتمالى آن چگونه خواهد بود. تازه پس از آن است كه، از مردم مناطق تحت خطر خواسته ميشود به مناطق مرتفعتر بگريزند. براى اينكه خسارات امواج تسونامى، هر چه بيشتر محدود گردند، كارشناسان امور زلزله در سراسر زمين، دستگاههاى لرزه نگار خود را در اعماق اقيانوسهاكار گذاشته اند، اما متاسفانه اقيانوس هند به اين دستگاهها مجهز نميباشد.