طرز تدریس جغرافیا

روز گذشته دوست عزیز و فرزانه این سالها ی پرملال، جناب آقای دکتر شایان مقاله را در اختیارم گذاشت که همچون همه مطالب ایشان خواندنی بود برای استفاده دوستان بخشی از این مقاله را با همان نگارش ارایه می کنم . مقاله به قلم دکتر عباس اقبال آشتیانی از پیشکسوتان آموزش جغرافیا در ایران است که هشتاد سال قبل نگاشته شده تصورم بر این است که یکی از نیاز های هر معلم جغرافیای امروز آن است که از گذشته حرفه خود اطلاعاتی داشته باشد. شاید تجربیات تاریخی در آموزش جغرافیا را بتوان در مقایسه با وضع موجود برای ترسیم آینده بهتر بکار گرفت طرز تدریس جغرافیا , به قلم آقای میرزا عباس خان اقبال آشتیانی ؛ مجله تعلیم و تربیت ، شماره اول ، سال اول ، فروردین 1304 صفحه5 یکی از جمله علومیکه امروزه در ممالک متمدنه مورد توجه کلی است و از تعلیم آن استفاده های بزرگ به عمل می آید ، علم شریف جغرافیاست که بلا شبهه در توسعه ذهن و بسط فکر و باز کردن نظر و تحریک ذوق و افادات عملی در میان علوم کمتر نظیر دارد ولی از بدبختی در مدارس ما همانطور که بطرز تدریس عموم علوم توجه شایانی نمیشود و اسباب و ادوات لازم فراهم نیست ، جغرافیا را هم بشکل خوبی تدریس نمیکنند بلکه بجهاتی میشود گفت این فن مفید در این راه از همه بدبخت تر است بهمین جهت هم ممکن است محصلی شش سال جغرافیا بخواند و مقدار زیادی اصطلاحات و اسامی خاص را به زحمت و غالبا غلط در مغز خود جا دهد ، آنوقت تازه تشخیص دست چپ از راست برای او مشکل و محتاج به فکر باشد و نسبت بلاد مختلفه مملکت خود را با یکدیگر یا موقع ایران را نسبت بممالک اطراف و سایر نواحی دنیا نداند. در مدارس ابتدایی ما معمولا وقتیکه معلم از در وارد می شود یکی از کتابهای شاگردان را که از قضا ببدترین وضعی ترتیب و طبع شده می گیرد و از آن رو چند صفحه می خواند- اگر زبان خارجه نداند و از معلومات جغرافیایی هم بی بهره باشد به وضعی اسامی خاص را غلط و سرو دست شکسته می خواند و تلفظ میکندکه بکلی صورت حقیقی و تلفظ صحیح از بین میرود . اگر خیلی ذوق و مجال داشته باشد لغات مشکله آن درس قرائتی را بفراخور فهم خود بیان کرده به سوالات و اشکالات ساده شاگردان جوابهایی میگویدو بیشتر آنها را از راه استدلال و تحریک حس توهم و فکر یا مقایسات و تشبیهاتی که اصلا مشبه به آن را شاگرد ندیده یا قابل درک و در خور فهم او نیست قانع مینماید بدون آنکه نقشه یا آلات و اسبابی برای تدریس و توضیح مطالب داشته باشد یا لااقل بیانات خود را با بعضی استشهاد های محلی و شرح و تفصیلهای تاریخی ساده و شیرین و تجارب و عملیات مختصر توام کند و ذوق و طبع محصلین را با این تدابیر مایل و استعداد شانرا برای فهم و قبول مطالب حاضر نماید. تدریس جغرافیا در مدارس ما فقط یکنوع قرائتی است از روی بعضی کتب بد چاپ مشکل مغلوط – وظیفه معلم در صورتیکه جدی و علاقه مند باشد تدریس این کتاب و تصحیح اغلاط و توضیح لغات مشکله درس و تکلیف شاگردان حفظ کردن عین متن آن کتاب و یاد گرفتن یک عده اصطلاحاتی است که با این وضع مفهوم ومعنی آنها را هم نمی فهمد و اگر هم برای توضیح مطلب وسیله ای باشد فقط همان اشکال و نقشجات کتاب چاپی است که غالبا بواسطه ریختگی چاپ و بی توجهی در رسم و گاهی هم غلط بودن برای طفل مبتدی قابل استناده که نیست سهل است گمراه کننده نیز می شود.تمام این معایب البته ناشی از کمی تجربه و معلومات معلم نیست بلکه یک قسمت عمده آن بواسطه فقدان وسایل لازم از قبیل کتاب و نقشه و کره و آلات و ادوات مخصوص تدریس جغرافیا و اینگونه اسبابی است که فراهم بودن آنها خود تا حدی معلم کم تجربه و بی ذوق را هم مجرب می کندو سر ذوق می آورد و بسیاری از نواقص کار را رفع مینماید-اینک نگارنده این سطور مختصر تجاربی را که در ضمن چند سال تدریس جغرافیا بدست آورده و طرقی را که باید در تدریس آن بکار برد تا شاگرد زودتر مطلب بفهمد و بیشتر استفاده کند بمعرض مطالعه قارئین محترم میگذارد باشد که مفید افتد.