صنعت توريسم در ايران و جهان

صنعت توريسم در ايران و جهان جاذبه و ثروت

ابراهيم اسدى بشلى

جهانگردى و گردشگرى از ديرباز در ايران زمين رونق داشته است و آمد و شد خاورشناسان، وجود كاروانسراها، چاپارخانه هاى قديمى و راه هاى ارتباطى گسترده دليل اين مدعاست.در دوره هاى متفاوت و در حكومت هاى مختلف از جمله هخامنشيان ، سلوكيان و... به اين مسأله براساس شرايط مختلف توجه شده است. زمان صفويه يكى از درخشان ترين دوران سياحت در ايران به حساب مى آيد كه مهمترين عوامل اين توسعه، امنيت ، راههاى ارتباطى مناسب و تأسيسات متعدد بوده كه موجب جلب سياحان به ايران مى شده است.

در سال ۱۳۱۴ شمسى براى اولين بار در وزارت داخله (كشور) اداره اى به نام (اداره جلب سياحان خارجى و تبليغات) تأسيس گرديد و انجام امور مربوط به جهانگردى كشور به آن اداره محول گرديد.در سال ۱۳۱۹ ش . نخستين آژانس جهانگردى ايران در تهران تأسيس شد.در سال ۱۳۴۰ شوراى عالى جهانگردى مركب از ۱۲ نفر از نمايندگان وزارتخانه ها و مؤسسات دولتى و سه نفر از اشخاص مطلع و بصير در مسأله جهانگردى به موجب تصويب هيأت وزيران وقت تشكيل شد. در سال ۱۳۵۷ پس از پيروزى انقلاب، وزارت اطلاعات و جهانگردى به وزارت ارشاد ملى و سپس به وزارت ارشاد اسلامى تغيير نام داد و حوزه معاونت جهانگردى اين وزارتخانه سرپرستى امور جهانگردى كشور را به عهده گرفت. در سال ۱۳۷۶ از ادغام حوزه معاونت امور سياحتى و زيارتى و سازمان مراكز ايرانگردى و جهانگردى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان ايرانگردى و جهانگردى به وجود آمد كه تا اوايل سال ۱۳۸۳ فعاليت داشت. نهايتاً سازمان ميراث فرهنگى و گردشگرى از ادغام دو سازمان ايرانگردى و جهانگردى و سازمان ميراث فرهنگى به وجود آمد، كه هم اكنون فعاليت خود را ادامه مى دهد.

نگاهى به آمار گردشگرى:

نتايج تحقيقى نشان مى دهد ايران سالانه حدود يك ميليارد دلار بابت مسافرت هاى اتباع خود پرداخت كرده است و به تعبيرى هر خانواده ايرانى كه به طور متوسط ۵ عضو دارد، سالانه ۸۵ دلار از سهم توليد ملى خود را بابت رونق به بازار جهانى توريست مى پردازد. بدون آنكه از اين بازار سهمى برده باشد.درآمد كشورهاى خارجى از توريست ايرانى چهار برابر درآمد ايران از توريست خارجى است.شايد بى دليل نباشد كه قسمتى از درآمد دو شركت هواپيمايى بزرگ دنيا به ايران اختصاص دارد.ايرانى ها بيشتر، بعد از امارت به تركيه و تايلند مى روند.

براساس آمارهاى ارائه شده، در سال ۱۳۳۰ شمسى تعداد جهانگردان بين المللى در سطح جهان حدود ۲۵ ميليون نفر بود. همين تعداد جهانگردان در فاصله ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۴ از رشد فزاينده اى برخوردار گشت، به طورى كه ۳۲۹ ميليون نفر در سال ۶۴ به ۵۶۷ ميليون در سال ۷۴ رسيد

. طبق پيش بينى ها تا سال ۱۳۹۹ ش تعداد جهانگردان به رقمى بالغ بر 600/1 نفر خواهد رسيد

براساس آمارهاى ارائه شده بيش از ۵۰ درصد معضل اشتغال در كشورهاى در حال توسعه از طريق توسعه اين صنعت قابل حل است

پس از صنايع خودرو و نفت، گردشگرى در رده سوم صنايع جهان قرار گرفته است، صنعت توريسم زمينه اشتغال بيش از ۲۰۰ ميليون نفر را در سراسر جهان فراهم كرده و تا ۱۰ سال آينده اين رقم از ۳۰۰ ميليون نفر فراتر خواهد رفت.

نفت را بسيارى از كشورها دارند و هركس بيشتر و سريعتر آن را استحصال كند، رقيب اقتصادى ايران خواهد بود، اما تخت جمشيد، طاق بستان، نقش جهان و ميراثهاى فرهنگى سرزمين ايران زمين، در تمام دنيا بى نظير و منحصر به فرد است.

از نظر درآمد جذب توريسم در قياس با ديگر كشورهاى جهان در رتبه نودم قرار داريم، در حالى كه به لحاظ جاذبه هاى گردشگرى يكى از ده كشور نخست جهان به حساب مى آييم ، لذا اگر قرار باشد به جايگاه واقعى خود برسيم بايد در زمينه درآمدهاى گردشگرى نيزرتبه زير دهم را كسب كنيم و اين كار ساده اى نيست.

طبق اعلام مقامات گردشگرى، سهم ايران از بازار گردشگرى حدود پنج صدم درصد است

طى سال ۱۳۸۱ شمسى تعداد 922/584/1ميليون گردشگر وارد كشور شده اند.

در سال ۱۳۸۲ ش تعداد 1/208/707 ميليون گردشگر وارد كشور شده اند كه درآمد ارزى حاصل از آن حدود ۹۶۷ ميليون دلار برآورد مى شود كه نسبت به دوره مشابه سال قبل 12/8 درصد كاهش يافته است.ايران كشورى است با مساحت 1/648/000 كيلومتر مربع و بيش از ۶۶ ميليون نفر جمعيت كشور ما با داشتن حدود ۷۰۰ كيلومتر مرز آبى در درياى خزر و بيش از ۲۰۰۰ كيلومتر در سواحل خليج فارس و درياى عمان همچنين مالكيت بيش از ۲۰ جزيره در خليج فارس و تنگه هرمز و با قرار گرفتن آن در بين مدارات ۲۵ تا ۴۰ درجه عرض شمالى داراى تنوع طيف وسيعى از چشم اندازها را در ايران به وجود آورده است كه زمان نسبتاً زيادى براى ديدن آن لازم است.

مشكلات پيش روى صنعت توريسم:

در ايران گسترش صنعت توريسم و گردشگرى نيازمند برنامه ريزى و گسترش فرهنگ جهانگردى و گردشگرى در كشور است

وضعيت هتل هاى كشور قابل مقايسه با ديگر كشورها نيست، اما به لحاظ قيمت اين هتل ها هيچ فرقى با همتايان خارجى ندارند. هتل هاى دوبى در رده بهترين هتل هاى جهان دسته بندى مى شود و دوبى اولين هتل ۷ ستاره خود و بلندترين هتل جهان را هم اينك در اختيار دارد

۳۰ سال پيش دوبى جز يك نهر و قصر شيخ نشين چيزى نداشت، امروز دوبى ۲۷۲ هتل با ۳۰ هزار اتاق، ۳۰ مركز خريد و ساليانه حدود پنج ميليون گردشگر خارجى دارد. خطوط هوايى دوبى يكى از پنج خط هوايى جهان است. اكنون ۱۰۰ شركت هواپيمايى، دوبى را به ۱۴۵ مقصد دنيا متصل مى كنند. ظرفيت فرودگاههايش در حال توسعه است تا به ۶۰ ميليون مسافر در سال مى رسد. جمعيت دوبى 5/1ميليون نفر ،جهانگرد سال 2003 ،450/5ميليون نفر،328/1 ميليارد دلار درآمد ارزي.

«اگر ما ايران را بسازيم گردشگران خواهند آمد»شعار صنعت توريسم ايران بايد شعار جهانى باشد تا حداقل از توريسم منطقه اى بهره ببريم. اگرچه تعامل با جهان خارج روى كل اقتصاد اثر مى گذارد اما توريسم صنعتى است كه بيش از همه با جهان خارج تعامل دارد.

افرادى كه بايد وارد قطب توريستى شوند عمدتاً از جهان اول هستند ولى ما تعامل مناسبى با جهان اول نداشته ايم تجربه قبل از انقلاب اسلامى نشان مى دهد ۶۰ درصد تركيب توريست هاى ايران از اروپا و آمريكا وارد كشور مى شدند كه پس از انقلاب سهمشان كاهش يافته، از طرفى ايران در منطقه اى قرار دارد كه در ۲۰ سال اخير هيچ وقت منطقه آرامى نبوده. ناآرامى هاى منطقه و نوع ارائه تصوير نامناسب از خليج فارس به عنوان منطقه بحران بر صنعت توريسم ايران تأثير گذاشته ، ضمن اينكه سياست خارجى ما هم چندان شفاف نبوده است

هر جهانگردى وارد ايران مى شود مى گويد من جور ديگرى فكر مى كردم. اين حسن نيت، عيب است. يعنى ما نتوانستيم هويت و شخصيت خوبى از خودمان نشان دهيم. سازمان ميراث فرهنگى و گردشگرى بايد اخلاق جهانگردى را در كشور نهادينه كند و آموزش بدهد و ديدگاهها را نسبت به گردشگر تغيير دهد و گردشگران را نسبت به آداب و رسوم ايران آشنا كند. جهانگردان تهديد نيستند، يك فرصتند. آنها مى آيند تمدن كهن ما ايرانيان را ببينند

در حال حاضر ۶اثر تاريخى و باستانى ايران شامل:۱ـ تخت جمشيد ۲ ـ چغا زنبيل ۳ ـ تخت سليمان ۴ـ ميدان امام اصفهان ۵ـ ارگ بم ۶ ـ پاسارگاددر فهرست آثار تاريخى جهانى يونسكو قرار گرفته اند.اما طبق آخرين آمارى كه سازمان جهانى جهانگردى منتشر كرده دو كشور آمريكا و فرانسه در زمينه گردشگرى بدون رقيب هستند.فرانسه ـ دومين كشور موفق جهان از لحاظ درآمدهاى گردشگرى است و در سال۲۰۰۳ پذيراى ۷۵ميليون جهانگرد بوده است. تا سال۲۰۱۰ درآمد خود را به ۴۸ميليارددلار مى رساند.چين ـ ايران بايد امروزه توجه كند كه چگونه مى تواند بخشى از ۱۰۰ميليون گردشگر چينى را جذب كند. سال۲۰۰۳ حدود ۲۰ميليون چينى به خارج از كشور سفر كردند سهم ايران چقدر بوده است.مصر ـ توريست هاى آلمانى، ژاپنى و ايتاليايى هر يك صنايع دستى و سمبل هاى بخصوصى را مى خرند، مصرى ها به كانال سوئز به عنوان فرصت نگاه مى كنند و انتظار دارند كانال سوئز به يارى اهرام مصر بيايد. در سال،۲۰۰۳ ‎/۴۰۰۶ميليون گردشگر به مصر سفر كردند. درآمد ارزى ‎/۳۰۰۵ميليارددلار.دوبى ـ راهى كه دوبى براى عرض اندام پيموده بسيار جالب است. سال،۲۰۰۳ دوبى از محل فروش فستيوال تابستانه ‎/۵۱ميليارددلار درآمد كسب كرده است، به اين ترتيب دوبى با جذب ۱۶‎/۶درصد بعد از مصر در خاورميانه رتبه دوم را كسب كرد.تركيه ـ الفباى گذر از بحران امنيتى را به خوبى مى داند، ‎/۶۰۰۵ميليون توريست هاى تركيه كشورهاى همسايه را مقصد اصلى سفرهاى خود قرار دادند و بنابراين رقيب منطقه اى ايران به راحتى مى تواند به كشور ايران نيز توريست بفرستد.تركيه در سال۲۰۰۳ از مجموع ‎/۷۸۲۱۴ميليون جهانگردى كه به اين كشور سفر كردند ۹ميليارددلار ارز واردكرد.ژاپن ـ ژاپن در سال۲۰۰۳ حدود ۱۸ميليون خروجى توريست داشت. سهم ايران از بى آزارترين توريست هاى دنيا چقدر بوده است.عربستان سعودى ـ سالانه ۱۸ميليارددلار براى سفر به خارج هزينه مى كنند. تا ۳سال پيش مقصد آنها اروپا و آمريكا بود اما بعد از ۱۱سپتامبر،۲۰۰۱ در غرب موضوعاتى از قبيل حجاب و القاعده باعث شد فرصتى براى فعال شدن توريست منطقه اى به وجود آيد. ولى عملاً ايران نتوانست سهم خوبى از ۳۰۰ تا ۴۵۰هزارتوريست عربستانى كه به مالزى رفتند بهره اى ببرد. مالزى با عربستان ۱۰ساعت فاصله پروازى دارد، در حالى كه از شرقى ترين گوشه عربستان تا تهران‎/۵۲ساعت فاصله پروازى است.تنها در ميان كشورهاى اسلامى مصر، تركيه، مالزى و دوبى سهم زيادى از درآمدهاى توريسم جهان را نصيب خود مى كنند. از بازار ۷۰۰ميليون نفرى گردشگرى جهان، سهم ايران حتى در جذب گردشگران كشورهاى مسلمان بسيار ناچيز است. موزه ملى ايران در هر سال حدود۲۰۰هزار بازديدكننده دارد، اما موزه لوور فرانسه ۷ميليون نفر، يعنى آثار موزه لوور را ۷ميليون نفر مى بينند و اين به خاطر توسعه صنعت گردشگرى فرانسه است.راهكارها و پيشنهادها:۱ـ رعايت حقوق و تأمين امنيت جانى و مالى گردشگران خارجى.۲ ـ گسترش فرهنگ جهانگردى و گردشگرى در كشور.۳ ـ بازاريابى و تبليغات راه بهبود تصوير مخدوش شده ايران در صحنه هاى بين المللى.۴ ـ راه اندازى سايت هاى باستان شناسى و گردشگرى در كشور.۵ ـ ارائه خدمات بانكى پيشرفته به جهانگردان.۶ ـ تبليغات منظم و هماهنگ از سوى سازمان جهانگردى و وزارت امور خارجه در كشور و دنيا.۷ـ تسريع در اخذ ويزا (رواديد) براى جهانگردان.۸ ـ پذيرش كارت اعتبارى بين المللى كه ابتدايى ترين كار در كشورهاى توريست پذير است.۹ ـ راه اندازى و تقويت شبكه هاى ماهواره اى و راديو تلويزيونى.۱۰ ـ ضرورت حضور بخش خصوصى در صنعت گردشگرى كشور.